Trukwa ostrokątna - odpowiednik ogórka i cukinii.

• Królestwo: Rośliny 
• Podkrólestwo: Rośliny naczyniowe 
• Klasa: Okrytonasienne
• Rząd: Dyniowce
• Rodzina: Dyniowate
• Gatunek: Trukwa ostrokątna(Luffa acutangula)

Występowanie

Przypuszczalnie roślina wywodzi się z terenów Indii, lecz obecnie występuję jako roślina uprawna i antropofit na wielu terenach tropikalnych i subtropikalnych na całym świecie(Afryce, Azji, Ameryce Południowej itp).

Siedlisko

Rejony o wysokich opadach deszczu np. lasy deszczowe. Często rośnie na nieużytkach lub terenach zaśmieconych.

Ogólny opis

Trukwa ostrokątna to jednoroczne pnącze do 2-6 metrów o pięciokątnej, zielonej i lekko owłosionej łodydze o licznych wąsikach przyczepnych. Liście zielone, ząbkowane, gęsto i szorstko owłosione, dłoniasto-wcinane zwykle 5-7 klapowe. Liście dorastają do 13 cm długości i 30 cm szerokości.

Rozmnażanie

Trukwa ostrokątna jest rośliną jednopienną, rozdzielnopłciową i obcopylną. Kwiaty męskie zebrane w grona po kilkanaście sztuk, posiadają 5 żółtych, szerokich płatków i usytuowane są na krótkich szypułkach. Kwiaty żeńskie wyrastające później są pojedyncze, podobne do męskich lecz o wiele większe od nich. Wyrastają na długich szypułkach i posiadają dobrze widoczną zalążnie. Kwiaty zapylane są krzyżowo przez owady. Trukwa ostrokątna kwitnie dopiero gdy osiągnie odpowiednie rozmiary(masę wegetatywną), w przeciwieństwie np. do egipskiej, która wytwarza kwiaty i owoce już w fazie wzrostu.

Owoc to jagoda rzekoma. Owoc trukwy ostrokątnej jest podłużny, cylindryczny i karbowane o długości do 1 metra. Kolor owocu pierwotnie zielony w fazie dojrzewania może przefarbować się na różne odcienie brązu i żółtego. Owoc podzielony jest na cztery komory nasienne. Nasiona ciemnobrązowe, jedno-centymetrowe o kropelkowym kształcie. Nasiona kiełkują przy temperaturze ok. 25°C w przeciągu 14 dni.

Zagrożenia

Brak informacji na temat stanu populacji trukwy ostrokątnej w stanie dzikim. Gatunek inwazyjny na innych nierodzimych terenach na całym świecie.

Długość życia

Roślina jednoroczna.

Znaczenie dla człowieka

Popularne warzywo jadalne na Dalekim Wschodzie o podobnym zastosowaniu jak nasze ogórki czy cukinię. Najlepsze są owoce niedojrzałe, wtedy są jeszcze miękkie i mniej gorzkie. Trukwy smaży się lub podaje świeże do sałatek. Nasiona mają zastosowanie jako drobny dodatek do zup i dań gotowanych, także wytłacza się z nich olej. Przy trukwie jadalne są także liście, pędy i kwiaty, zwykle przed podaniem zalewane wrzątkiem.

Trukwy w Europie znane głównie jako naturalny odpowiednich syntetycznych gąbek. W połączeniu z innymi materiałami także ma zastosowanie w budownictwie i stolarstwie. Dojrzałe owoce zwykle składają się z bardzo dużej ilości włókna, co daje ich oryginalny kształt po wysuszeniu. Trukwy także czasami traktowane jako ozdoby, dodatek do bukietów lub naturalna zabawka do zwierząt.

Owoce używane także w tradycyjnej medycynie chińskiej.

Systematyka i pokrewieństwo

Trukwa ostrokątna należy do rodzaju  Luffa do którego zalicza się 7 gatunków. Cztery pochodzą z rejonów tropikalnych Starego Świata, natomiast 3 pozostałe z Ameryki Południowej. Trukwy są jednak powszechnie uprawiane w wielu rejonach świata(głównie trukwa ostrokątna i egipska), bywają także spotykane w uprawie gruntowej w Polsce, lecz zwykle posiadają skrócony okres wegetacji(owoc nie dojrzewa w pełni).

Obecnie wyróżnia się 3 odmiany trukwy ostrokątnej: Luffa acutangula var. acutangula, var. amara i var. forskalii.

Ciekawostki

• Często atakowany przez pasożytnicze grzyby zwane mącznikami(Erysiphe cichoracearum i Pseudoperonospora cubensis).
• Z trukwy ostrokątnej wytwarza się naturalne gąbki, choć bardziej popularna w tym zastosowaniu jest trukwa egipska(Luffa aegyptiaca).
• Roślina może hybrydyzować się z innymi przedstawicielami swojego rodzaju. Hybrydy są zwykle cenione w uprawie.              

Bibliografia:
-https://www.prota4u.org/database/protav8.asp?g=pe&p=Luffa+acutangula+(L.)+Roxb.
-http://www.ogrodinfo.pl/uprawy-pod-oslonami/trukwa-malo-znane-warzywo-z-chin
-https://en.wikipedia.org/wiki/Luffa

Myotragus balearicus - czyżby zmiennocieplny ssak?

inne nazwy: koza jaskiniowa*

• Królestwo: Zwierzęta
• Podtyp: Kręgowce
• Gromada: Ssaki
• Rząd: Parzystokopytne
• Rodzina: Krętorogie
• Gatunek: Myotragus balearicus

Występowanie

Majorka, Minorka, Sa Dragonera i Cabrera(Baleary, Hiszpania).

Siedlisko

Przypuszczalnie głównie suche zakrzewienia porastające wyspy.

Ogólny opis

Myotragus balearicus był karłowatym kozłowatym, osiągającym ok. 75 cm długości ciała, ok. 50 cm wysokości w kłębie oraz wagę 50-70 kg. Ciało masywne o wyraźnych, zaokrąglonych kształtach. Nogi proporcjonalnie krótsze i mniej elastyczne niż u kontynentalnych kozłowatych, zakończone racicami. Ogon dość długi. W przeciwieństwie do większości kopytnych, oczy kozy jaskiniowej były skierowane do przodu(widzenie stereoskopowe), podobnie jak u naczelnych czy drapieżnych. Żuichwa posiadała dwa wydłużone siekacze, które rosły przez całe życie(podobnie jak u zajęczaków czy gryzoni), natomiast górna szczęka była ich pozbawiona. Reszta szczęki i żuchwy była wyposażona w trzonowce i przedtrzonowce. Nos był proporcjonalnie mały. Na szczycie głowy u obu płci występowała para krótkich rogów, choć ich długość mogła być różna w zależności czy poza kostną podstawą występowała dalsza cześć(na razie jednak dowody kopalne nie potwierdzają tego że rogi były dłuższe).

Dymorfizm płciowy 

Przypuszczalnie brak.

Pożywienie

Głównie krzewy i niskie gałęzie drzew. Przed przybyciem człowieka na wyspach nie występowały szerokie trawiaste łąki, także trawy nie były głównym składnikiem diety kóz.

Zachowanie

Z uwagi na izolację koza wykształciła niezwykłe przystosowania, odmienne od lądowych kuzynów. Z uwagi na brak drapieżnictwa(jedynie ptaki drapieżne), oczy Myotragus przesunęły się bliżej przodowi, aby łatwiej wyszukiwać pokarm, nie obserwując przy tym dalszej okolicy(wzrok stereoskopowy). Ograniczony dostęp do pożywienia spowodował iż koza pomniejszyła swoje rozmiary, mózg proporcjonalnie zmalał, kończyny zmieniły budowę, przez co ssak nie potrafił szybko biegać ani skakać, natomiast inną najbardziej zaskakującą cechą jest to że koza mogła wykształcić wtórną zmiennocieplność(jako jedyny znany ssak). Wskazuje na to budowa kości(warstwowa o różnych zagęszczeniu tkanki kostnej), czyli tępo wzrostu było różne w zależności od dostępu pokarmu, gdyż koza zmniejszała swój metabolizm z uwagi na dostępność pokarmu, wody i temperatury otoczenia(podobne zachowanie obserwuje się u zwierząt ektotermicznych).

Przypuszcza się że z uwagi na brak wyraźnego dymorfizmu płciowego Myotragus balearicus, koza nie tworzyła haremów(zwykle samce cechują się wtedy większymi rozmiarami), mogły prowadzić samotny tryb życia, żyć w parach monogamicznych lub tworzyć jednopłciowe bądź mieszane stada. Obecność rogów wskazuje iż samce mogły toczyć walki, lecz nie nacierały na siebie frontalnie, atakowały z boków(podobnie jak małe antylopy).

Rozród

Słabo poznany. Znaleziono jeden szkielet nowo narodzonego koźlęcia. Młody był proporcjonalnie duży w stosunku do matki(ponad 30 cm długości ciała). Przypuszczalnie mógł już niedługo po porodzie samodzielnie stać i chodzić. Koza przypuszczalnie rodziła jedno młode w sezonie(gdyż klimat śródziemnomorski charakteryzuje się sezonowością), nie wiadomo tylko w której części roku. Znajdowane kości wskazują na ich dość powolny i wstrzymywany rozwój(podobnie jak u gadów), przez co szacuje się iż Myotragus balearicus dojrzałość somatyczna(cielesną) osiągał w wieku ok. 12 lat.

Długość życia

Brak dniach. Wydaje się gatunkiem długowiecznym z uwagi na powolny rozwój.

Naturalni wrogowie

Mogły padać ofiarą ptaków drapieżnych np. orzełka włochatego, zwłaszcza młode osobniki. Brak drapieżnictwa z innych stron spowodował że koza wykształciła niespotykane cechy przystosowawcze.

Przyczyny wymarcia

Niejasne. Myotragus balearicus wymarł przypuszczalnie ok. 3 tysiące lat p.n.e. Istnieją dwie teorię na temat przyczyn zniknięcia gatunku. Jedna to zmiany klimatu. Zbyt suchy klimat powodował iż rośliny miały skrócony okres wegetacji, a zwierzętom brakowało źródeł pokarmu i wody. Inną przyczyną jest ekspansja człowieka na wyspach Baleary. Człowiek polował na miejscową zwierzynę(nieprzystosowaną do bronienia się przed drapieżnikami), przekształcał i zajmował środowisko życia kozy, a także wprowadził zwierzęta polujące i konkurujące o żywność z endemicznymi krętorogimi np. kozy domowe, owce, bydło, trzodę chlewną i psy(zdziczałe mogły polować na miejscowe zwierzęta).

Kości Myotragus balearicus często odnajduje się w jaskiniach, które często były zamieszkane przez ludność kultury neolitycznej, co wskazuje na to że ludzie polowali na owe kozy. Zaskakujące jest także to że niektóre szczątki wskazują ślady obcięcia rogów ze znakami zagojenia, co może świadczyć o tym że ludzie próbowali udomawiać Myotragus balearicus. Jednak ich powolny rozwój lub brak rozmnażania się w niewoli nie przyniósł zamierzonych rezultatów. 
               

Systematyka, ewolucja i pokrewieństwo

Myotragus jest rodzajem krętorogich zamieszkujących archipelag Baleary. Przodkowie ssaka przywędrowali na wyspy podczas tzw. kryzysu messyńskiego(5,9–5,33 mln lat temu), kiedy to Morze Śródziemne niemal całkowicie wyschło, łącząc wyspy z częścią lądową. Kiedy ponownie morze napełniło się wodą klimat wyspy zmienił się, a występujące tam zwierzęta wykształciły specyficzne przystosowania. Kozy Myotragus zmniejszyły swoje rozmiary(karłowacenie wyspowe), spadła im względna wielkość mózgu, narządy zmysłów uległy pomniejszeniu, natomiast kończyny swą anatomią nie nadawały się do biegania i skakania(cechy te wykształciły się z uwagi na brak drapieżnictwa). Także przypuszczalnie jako jedyny znany ssak wykształcił zmiennocieplność, co było przystosowaniem do sezonowych braków wody i pożywienia.

Najbliższych krewnych i przodków Myotragus można szukać wśród wymarłych rodzajów Aragoral i Norbertia zamieszkujących Europę. Z obecnie żyjących karłowate krętorogie wskazują najbliższe pokrewieństwo z rodzajem Ovis(owce) i takinem złotym(Budorcas taxicolor).

Liczba przedstawicieli Myotragus nie jest ściśle określona. Wlicza się do niego od 6 do 1 gatunku. Myotragus balearicus czasem uznawany jest za przedstawiciela monotypowego rodzaju, jednak częściej wyróżnia się także plioceńskie gatunki(Myotragus palomboi, Myotragus pepgonellae, Myotragus antiquus) i plejstoceńskie(Myotragus batei i Myotragus kopperi). Wszystkie gatunki odnaleziono jedynie na Majorce, poza Myotragus batei i Myotragus balearicus, których szczątki odnaleziono także na Minorce, Sa Dragonera i Cabrerze.

Wraz z Myotragus na wyspie Majorka wymarły także inne gatunki endemicznych zwierząt min. duże popielicowate z rodzaju Hypnomys i duża ryjówka zwana wysposorkiem balearskim(Nesiotites hidalgo).

Ciekawostka: Innymi ciekawym gatunkiem zamieszkującym wyspę Minorka był duży królik Nuralagus rex. Osiągał on ok. 1 metra długości i pół metra wysokości w kłębie oraz wagę ok. 12 kg. Był masywnych rozmiarów, uszy były bardzo krótkie, oczy małe, natomiast kończyny przystosowane do chodzenia(nie potrafił skakać i kicać). Taka ewolucja była wynikiem braku drapieżnictwa, przez co wyczulone zmysły i szybkie poruszanie stało się zbędne. Królik wymarł przypuszczalnie w wyniku zmiany klimatu 3 mln lat temu. Jedna z teorii zakłada że to właśnie przedstawiciele Myotragus wyparły króliki z wyspy, kiedy w wyniku ochłodzenia się klimatu powstał pomost lądowy łączący wyspę Majorka i Minorka.  

Bibliografia:
-https://nicprostszego.wordpress.com/2009/11/24/hit-sezonu-zmiennocieplne-kozy/
-http://www.ekologia.pl/wiadomosci/rosliny-i-zwierzeta/zmiennocieplny-ssak,11404.html
-https://en.wikipedia.org/wiki/Myotragus
-http://news.nationalgeographic.com/news/2009/11/091116-goat-reptile-island-majorca.html
-http://historia-news.pl/wieci-z-europy/604-krolik-gigant-odnalzeiony-na-minorce.html