Karpieńczyk hiszpański - solna rybka

• Królestwo: Zwierzęta
• Podtyp: Kręgowce
• Gromada: Promieniopłetwe
• Rząd: Karpieńcokształtne
• Rodzina: Karpieńcowate
• Gatunek: Karpieńczyk hiszpański(Aphanius iberus)

Występowanie

Karpieńczyk hiszpański zamieszkuje śródziemnomorskie wybrzeże Hiszpanii od regionu Aiguamolls de l'Empordà(Katalonia) po Jezioro Agra(Prowincja Almería). Obecnie jednak w wyniku działalności człowieka populacja karpieńczyka jest silnie rozczłonkowana i dzieli się na ok. 20 odizolowanych od siebie populacji, zamieszkujących min. równiny aluwialne rzeki Segura, mokradła w pobliżu laguny Mar Menor i deltę rzeki Ebro(Ebro Delta). Gatunek zamieszkiwał niegdyś także południową Francję(choć niektórzy badacze sądzą iż mógł on być błędnie zidentyfikowanym karpieńczykiem pręgowanym), natomiast populacja zamieszkująca tereny Algierii została podniesiona do rangi gatunku(Aphanius saourensis). Karpieńczyk hiszpański występuje w różnego typu środowiskach, choć przede wszystkim preferuje płytkie przybrzeżne wody, np. laguny, słone bagna i ujścia rzek, gęsto porośnięte roślinnością wodną. Jest gatunkiem euryhalicznym, tolerującym szeroki zakres zasolenia wody, dlatego może występować w słonych jeziorach, a nawet na obszarach eksploatacji soli.

Ogólny opis

Karpieńczyk hiszpański jest małą rybką osiągającą 4-5 cm długości. Ciało ryby jest wydłużone z proporcjonalnie dużymi łuskami i zaokrąglonymi płetwami. Otwór gębowy mały, skośnie skierowany ku górze. Płetwa grzbietowa słabo rozwinięta, porównywalna wielkością do płetwy odbytowej. U tego gatunku występuje wyraźny dymorfizm płciowy. Samce osiągają mniejsze rozmiary, maksymalnie 4,5 cm. Płetwa ogonowa samca jest koloru od niebieskoszarego do przeźroczystego z 2-5 ciemnymi poprzecznymi pręgami. Ciało samca koloru od srebrnego po szaroniebieskie z 10-20 jasnoniebieskimi poprzecznymi pasami, ciągnącymi się od końca głowy(skrzela) po nasadę płetwy ogonowej. Pasy zwykle nie posiadają regularnego kształtu i zachowanej odległości między sobą, dlatego często łączą się, lub rozbijają na plamy, tworząc mozaikę srebrnego i jasnoniebieskiego ubarwienia, zwłaszcza wzdłuż grzbietu i na tylnej części ciała. Brzuch koloru od białego przez żółtawy, aż po różowy. Głowa zwykle koloru szaroniebieskiego. Płetwa grzbietowa i odbytowa koloru od przeźroczystego po niebieskawy z czarną nasadą płetwy, oraz często występującymi czarnymi cętkami i plamami. Płetwy piersiowe i brzuszna przeźroczyste. Samica zwykle koloru zielonobrązowego z ciemnymi, nieregularnymi plamami na ciele biegnącymi w kilku rzędach wzdłuż ciała. Głowa i strona brzuszna jaśniejsza. Wszystkie płetwy przeźroczyste.

Dymorfizm płciowy

Wyraźny. Samice w podobnym wieku do samców, osiągają większe rozmiary(maksymalnie do 5,5 cm długości ciała). Ponadto obie płcie posiadają inne ubarwienie ciała(patrz wyżej.).

Populacja i zagrożenia

Karpieńczyk hiszpański jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem. Mimo swojego dość szerokiego zasięgu, populacja karpieńczyka hiszpańskiego jest silnie rozczłonkowana, dzieląc się jedynie na ok. 20 izolowanych populacji. Przyczyną owego stanu jest działalność człowieka, wiążąca się z niszczeniem naturalnych siedlisk ryby przez między innymi zanieczyszczanie wód związkami pochodzenia rolnego i przemysłowego, osuszanie bagien i zbiorników wodnych, oraz wprowadzenie gatunków obcych. Obszary zamieszkałe przez karpieńczyka są często przekształcane w pola golfowe, oraz obiekty turystyczne, a nadmierna ilość fosforu w wodzie, który pochodzi z ścieków rolnych i przemysłowych, prowadzi do eutrofizacji wód. Jednym z największych zagrożeń są jednak gatunki obce min. drapieżny bass wielkogłowy i rak Procambarus clarkii, oraz największe zagrożenie gambuzja Holbrooka, gambuzja pospolita i przydenka żebrowata. Trzy ostatnie gatunki ryb zostały wprowadzone do ekosystemu w celu walki z plagą komarów, lecz ich wysoka rozrodczość przyczyniły się także do wypierania rodzimych gatunków ryb, min karpieńczyka hiszpańskiego. Dziś karpieńczyk występuje jedynie w wodach wolnych od tych gatunków. Izolacja poszczególnych populacji karpieńczyka doprowadziła także do małej zmienności genetycznej gatunku. Nie małym zagrożeniem jest także wyłapywanie z naturalnego środowiska i przetrzymywanie tego gatunku, jako ryba akwariowa. Wszystkie te czynniki sprawiły iż w ciągu ostatniego dziesięciolecia populacja gatunku zmniejszyła się aż o 50%(raport z 2004 roku) i wciąż drastycznie spada. Na szczęście prowadzone są programy ochronne(min. na terenie Katalonii i Murcji), które mają za zadanie rozmnażanie i reintrodukcję zagrożonych gatunków(min. karpieńczyka hiszpańskiego), przywracanie naturalnych siedlisk, oraz eliminacja gatunków obcych. W latach 1996-2000 zostało wypuszczonych na wolność ok. 20 000 sztuk karpieńczyka hiszpańskiego.

Pożywienie

Małe wodne skorupiaki, larwy owadów, robaki i inne drobne organizmy wodne wchodzące w skład zooplanktonu. Dietę urozmaica w materiał pochodzenia roślinnego, głównie glony.

Zachowanie

Karpieńczyk hiszpański jest rybą żyjącą w małych grupach, zwykle prowadząc dzienny i skryty tryb życia, chowając się wśród gęstej roślinności. Karpieńczyk hiszpański charakteryzuje się dość szybkim tempem wzrostu, wczesnym dojrzewaniem, dużą płodnością i krótką żywotnością. Wiąże się to z życiem ryby w środowiskach dość niestabilnych, np przy ujściach rzek, gdzie poziom wody ulega wysokim wahaniom. Dlatego karpieńczyk potrafi w szybkim tempie odbudować swoją populację na danym terenie przy sprzyjających warunkach. Karpieńczyk jest także rybą o dość szerokim spektrum tolerancji, znoszącym wahania temperatur(od 2 do 30° C) i niską zawartość tlenu.

Rozród

Okres rozrodczy u karpieńczyka hiszpańskiego przypada od kwietnia do sierpnia. Samce w owym okresie obejmują niewielkie terytoria, toczą między sobą niegroźne walki i próbują zachęcić przepływające samice do tarła. Dominujące samce zwykle odznaczają się bardziej wyrazistym ubarwieniem. Ryby mogą trzeć się wielokrotnie w ciągu roku, podczas dwóch szczytów okresu rozrodczego. Samica składa jajeczka pojedynczo, lub w małych seriach, wśród roślinności tuż pod powierzchnią wody(jeżeli tarło odbyła w kwietniu, to już w czerwcu może przystąpić do kolejnego). Ryby nie opiekują się ikrą i mogą ją zjadać. Samica w ciągu jednego sezonu może uwolnić od 100 do 1000 jajeczek ikry. Wylęg następują po ok. 7-14 dniach. Narybek wylęga się dosyć duży i szybko rośnie. Od razu zaczyna pływać i polować, a w wieku 3 miesięcy może uzyskać dojrzałość płciową(zwykle uzyskuję nieco później). Samice odznaczają się szybszym wzrostem.

Naturalni wrogowie

Głównie duże ryby, płazy, węże i ptaki wodne. Obecnie konkuruje także z inwazyjnymi gatunkami ryb min. gambuzjami i przydenkami.

Długość życia

Karpieńczyk hiszpański zwykle nie dożywa 2 lat.

Znaczenie dla człowieka

Ryba ceniona w akwarystyce, jednak na rynku pojawia się raczej rzadko. Głównie hodowana w specjalnych hodowlach, które mają na celu ochronę gatunku ex situ. Na wolności jest gatunkiem pożytecznym, polującym na larwy owadów(min. komarów).

Ciekawostki

• W 1921 roku z Ameryki Północnej do Hiszpanii dr Sadi de Buen Lozano przywiózł gambuzję pospolitą(Gambusia affinis) w celu kontroli plagi komarów malarycznych. Gambuzja szybko jednak opanowała większość środowisk wodnych, i mimo iż karpieńczyk hiszpański charakteryzuję się dużymi zdolnościami adaptacyjnymi, został on wyparty na obszary o większym zasoleniu, gdzie gambuzja nie może przetrwać.
• Niegdyś jako karpieńczyka hiszpańskiego(Aphanius iberus) uznawano zamieszkującego południową Hiszpanię Aphanius baeticus i północną Algierię Aphanius saourensis. Wszystkie trzy gatunki są do siebie podobne, jednak posiadają kilka charakterystycznych cech. Samiec Aphanius saourensis w przeciwieństwie do k. hiszpańskiego ma plamki na ciele, zamiast pasów, natomiast samica poza nasadą ogona nie posiada wzorów. Aphanius baeticus można zidentyfikować licząc promienie na płetwach grzbietowej i odbytowej, oraz po bardziej wydłużonym ciele i krótszym pysku. Przypuszczalnie wszystkie trzy gatunki oddzieliły się od siebie ok. 5 milionów lat temu po powstaniu Cieśniny Gibraltarskiej. 
• Został opisany w 1846 roku przez francuskiego zoologa Achille'a Valenciennes'a.
• Rodzaj Aphanius liczy 24-39 gatunków ryb min. karpieńczyka pręgowanego(Aphanius fasciatus), Aphanius mesopotamicus i wymarłego Aphanius splendens.

Bibliografia:

-https://pl.wikipedia.org/wiki/Karpie%C5%84czyk_hiszpa%C5%84ski

-https://en.wikipedia.org/wiki/Spanish_toothcarp

-http://www.iucnredlist.org/details/1846/0

-http://www.seriouslyfish.com/species/aphanius-iberus/

-http://www.fishbase.org/summary/4876

-http://www.arkive.org/spanish-toothcarp/aphanius-iberus/

-http://www.mediterranea.org/cae/divulgac/peces/fartet.htm