Kozica półocna - skalna koza

inne nazwy: kozica

• Królestwo: Zwierzęta
• Podtyp: Kręgowce
• Gromada: Ssaki
• Rząd: Parzystokopytne
• Rodzina: Krętorogie
• Gatunek: Kozica północna(Rupicapra rupicapra)

Występowanie 

Kozica zamieszkuje tereny górskie min. Alpy we wschodniej i południowo-wschodniej Francji, Austrii, Szwajcarii, Słowenii i południowych Niemczech, Apeniny Północne w północnych Włoszech(mały region blisko miasta Reggio nell'Emilia), Góry Dynarskie na terenie Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, wschodniej Serbii i Albanii, główne i największe masywy górskie na terenie Bułgarii, Macedonii i Kosowa, góry Parnas, region Epirus i Rodopy na terenie Grecji, Karpaty na terytorium Rumunii, Tatry na terenie Polski i Słowacji, góry Taurus i Góry Pontyjskie we wschodniej Turcji, oraz Kaukaz na terytorium Gruzji, południowej Rosji i Azerbejdżanu. Kozica została wprowadzona na tereny Niżnych Tatr(Słowacja), Masywu Centralnego(Francja), Sudetów(północno-wschodnie Czechy), Pogórza Zachodniosudeckiego(Niemcy), rejonów blisko miasta Neumarkt in der Oberpfalz(Niemcy) i na niektóre górskie rejony Argentyny i Nowej Zelandii(dokładny zasięg nieznany). Kozica zasiedla głównie alpejskie i subalpejskie łąki powyżej górskiej granicy lasu. Zimuje głównie na terenach liściastych i iglastych lasów, lub stromych zbocz, gdzie warstwa śniegu jest niska. Występuje między 500, a 3100 metrem n.p.m.

Ogólny opis

Kozica jest średniej wielkości przedstawicielem kozłowatych, osiągającym 110-135 cm długości ciała, 70-90 cm wysokości w kłębie i 30-60 kg wagi. Kończyny kozicy są silne i muskularne, wyposażone w elastyczne, długie i szpiczaste racice. Na kantach racic znajdują się rogowe wyrostki(ratki), które w okresie zimowym twardnieją umożliwiając stabilność na oblodzonych skałach. W zależności od pory roku umaszczenie kozicy jest zmienne. Latem kozica posiada krótszą sierść koloru jasnopłowego, brązowego, lub szarorudego. W okresie zimowym sierść staje się grubsza i przybiera ciemniejsze barwy. Policzki, czoło i kark kozicy koloru żółtawego, lub białawego, tworząc charakterystyczne pasy po obu stronach głowy, ciągnące się od nozdrzy po uszy. Na grzbiecie zwierzęcia znajduje się charakterystyczna czarna pręga. Ogon krótki. Rogi występują u obu płci, są haczykowate, czarne(rzadziej szare) i odgięte do tyłu, osiągając maksymalnie 30 cm długości.

Dymorfizm płciowy

Samce osiągają zwykle większe rozmiary, oraz posiadają grubsze i dłuższe rogi. Na grzbiecie u samców może występować także charakterystyczna grzywa.

Populacja i zagrożenia

Kozica jako gatunek jest notowana przez IUCN jako gatunek niższego ryzyka na wyginięcie, jednak poszczególne podgatunki są mniej, lub bardziej zagrożone. Kozica alpejska(populacja 380 tysięcy sztuk) i karpacka(populacja 9 tysięcy sztuk) są podgatunkami niezagrożonymi, podobnie jak kozica bałkańska(populacja ok. 17 tysięcy sztuk), której jednak populacja ostatnimi laty zmniejszyła się. Kozica kaukaska(populacja ok. 1,5 tysięcy sztuk) jest już gatunkiem zagrożonym i bardzo słabo poznanym. W przeciągu 2-3 lat populacja tego podgatunku zmniejszyła się o ok. 50%. Trend i wielkość populacji kozicy anatolijskiej jest nieznany, choć przypuszcza się iż jej populacja maleje. Najbardziej zagrożonymi podgatunkami(krytycznie zagrożonymi) są kozica tatrzańska(populacja ok. 930 sztuk) i kozica kartuska(której populacja wzrosła z 150 sztuk w 1986/87 roku do ok. 2 tysięcy sztuk obecnie). Kozica była niegdyś popularnym obiektem polowań dla mięsa i skór z których wyrabiano giemzę(zamsz). Dziś najistotniejszym zagrożeniem dla kozic, które w większości są objęte ochroną jest kłusownictwo i nadmierne polowania, zwłaszcza poza rejonami chronionymi. Dla mniej licznych podgatunków, jak kozica tatrzańska, kartuska i bałkańska dużym zagrożeniem jest hybrydyzacja z umyślnie wprowadzanymi podgatunkami z innych rejonów geograficznych, zwłaszcza z kozicą alpejską. W niektórych rejonach kozice są także wypierane przez gatunki wprowadzone np. muflony i kozy bezoarowe. Utrata naturalnego siedliska i konkurencja ze strony zwierząt hodowlanych jest także poważnym zagrożeniem, zwłaszcza dla kozicy bałkańskiej. Epidemie robaczycy i parchu poważnie naruszyły stabilną populacje kozicy alpejskiej, a na kozią ślepotę często padają kozicę tatrzańskie. Wzrost turystyki górskiej także źle wpływa na populację kozicy. Obecnie prowadzone są zabiegi ochronne dla kozicy, a gatunek został wymieniony w załączniku III Konwencji Berneńskiej. Podnoszenie świadomości ludności, proponowanie alternatywnych form zdobywania mięsa i skór, reintrodukcja, oraz ochrona zmienności genetycznej podgatunków są podstawowymi zabiegami ochronnymi dla tego gatunku. Populacja najbardziej zagrożonej kozicy kartuskich zwiększyła się poprzez udane zabiegi reintrodukcji zwierząt urodzonych w niewoli. Planowane jest także zamknięcie dla większości ludzi części zachodnich Tatr(w celu zmniejszenia kłusownictwa), oraz usunięcie populacji kozicy alpejskiej z rejonu Słowacji w celu polepszenia sytuacji kozicy tatrzańskiej.

Pożywienie 

Roślinożerca. Wszelkiego rodzaju rośliny trawiaste i strączkowe, a także młode gałązki drzew, igliwie, jagody, owoce i grzyby. Nie przepadają za grubą trawą i aromatycznymi ziołami np. miętą.
Zimą zjadają mchy, porosty i młode pędy roślin iglastych. Kozice potrafią obejść się bez jedzenia nawet przez 2 tygodnie. Bardzo rzadko piję wodę, gdyż większość płynów pozyskuje z pożywienia. Jedynie w okresach suszy kozice mogą korzystać z źródeł wody np. potoków i stawów. Zimą wodę uzupełniają zjadając śnieg.

Zachowanie 

Kozica jest zwierzęciem o dziennym trybie życia, której największa aktywność przypada w godzinach wczesnoporonnych i wieczornych. Większość czasu kozice spędzają na wypasie, odpoczywaniu i przeżuwaniu. Żyją w stadach, zwanych kierdlami. Przeciętny kierdel liczy od 5 do 15 osobników, choć kozice w trudnych warunkach potrafią tworzyć stada liczące nawet 70 sztuk. Stado złożone jest zwykle z samic, koźląt i dorastających samców do 3 roku życia. Kierdlem przewodzi zwykle najsilniejsza i najbardziej doświadczona samica(licówka). Samce powyżej 3 roku życia żyją zwykle w grupach kawalerskich po 2-4 osobników, natomiast starsze capy żyją samotnie. Kozice wydają z siebie charakterystyczny stłumiony gwizd, aby ostrzec resztę grupy przed niebezpieczeństwem, lub pomrukuje i beczy, aby przywołać danego osobnika. Kozice mają niesamowicie rozwinięte zmysły słuchu, węchu i wzroku, które pomagają im w odnalezieniu odpowiednich żerowisk, dostrzec niebezpieczeństwo i wykryć odpowiednią drogę na skalnych półkach. Zwierzęta te są bardzo czujne i płochliwe. Kozica podczas ucieczki może rozwinąć prędkość do 50 km/h i skakać na odległość 6 metrów i 2 metrów wzwyż. W przeciwieństwie o większości przeżuwaczy, kozica zjada jedynie górną część rośliny(najbardziej smakowita), nie uszkadzając całego organizmu. Kozice występują na różnych wysokościach w zależności od pory roku. Wiosną schodzą nawet do 600 m n.p.m., aby skorzystać z świeżej roślinności na pastwiskach. Latem wracają na wyższe tereny, gdzie czują się najbezpieczniej.

Rozród

Okres godowy u kozic przypada zwykle od października do grudnia, podczas którego samce przyłączają się do stad samic. Samce wydzielają w owym okresie ostry piżmowy zapach z gruczołów łojowych znajdujących się blisko rogów. Samce często znaczą teren ocierając rogami o gałęzie niskich krzewów, a walki o hierarchie nie należą do rzadkości. Rywalizujące samce zwykle wpierw krążą między sobą na sztywnych nogach i nastroszoną sierścią na grzbiecie, po czym próbują nacierać na siebie rogami, najczęściej wspinając się na wyższe struktury, aby z większą siłą rzucić się na przeciwnika(dlatego najczęściej wygrywa najcięższy z samców). Walki czasami kończą się śmiercią, kiedy jeden z rywali zostanie zepchnięty w przepaść. Krycie trwa jedynie kilka sekund, a samica może być kryta nawet kilkakrotnie. Po ok. 180 dniach ciąży samica rodzi jedno, rzadziej dwa młode. Nowo narodzone koźlę waży zwykle ok. 2 kg, a samica przez kilka dni po porodzie trzyma młodego z dala od kierdla. Koźle po ok. 2 tygodniach zaczyna interesować się stałą żywnością, a po 5-6 tygodniach potrafi już samo żerować. Po ok. 3 miesiącach koźle usamodzielnia się, lecz zwykle dalej pozostaje z matką. Jeżeli matka znajdująca się w stadzie umrze to koźlakiem może zaopiekować się inna karmiąca samica(lecz samice nie zaadoptują koźlaka z poza stada, także takiego któremu matka zmarła podczas przebywania poza kierdlem, czyli podczas pierwszych dni). Kiedy samica zajdzie w kolejną ciąże tuż przed porodem odgania zeszłoroczne młode, a kiedy wróci do kierdla, często przyjmuje je z powrotem pod opiekę. Samice zwykle pozostają w rodzimym kierdlu do końca życia, natomiast samce po 2-3 latach opuszczają stado. Samice dojrzałość płciową zyskują zwykle po 2,5 latach, natomiast samce w wieku 1-1,5 roku.

Naturalni wrogowie

Młode, stare i osłabione osobniki czasami padają ofiarą drapieżników, takich jak wilki, rysie i niedźwiedzie brunatne. Młode są dodatkowo narażone na ataki lisów i orłów przednich(które czasami atakują także dorosłe osobniki). Jednak ze wszystkich zagrożeń, najgroźniejszym jest człowiek.

Długość życia

15-20 lat.

Znaczenie dla człowieka

Niegdyś obiekt masowych polowań, głównie dla skór z których wyrabiano zamsz i bezoaru(niestrawione substancję w żołądku przeżuwaczy), którego używano jako talizman. Mięso kozicy także klasyfikuje się jako dobre. Obecnie kozica objęta jest ochroną, często tworząc rezerwaty i parki narodowe chroniące ten gatunek. Niezbyt lubiana przez hodowców owiec, gdyż konkuruje z nimi o pastwiska.

Ciekawostki

• Dużym zagrożeniem dla kozic są lawiny, które pochłaniają nieraz całe stada.
• Kozice są bardzo narażone na czynniki stresowe np. hałas. W 1971 roku grupka ludzi świętująca na Barańcu(Tatry, Słowacja) sylwestra, obudziła kierdel kozic. Przerażone zwierzęta zaczęły biec na oślep, po czym całe stado spadło w przepaść. Żadne z 11 samic i 3 koźląt nie przeżyło.
• Bezoar to twardy produkt powstały z nagromadzenia niestrawionych substancji w żołądku np. żywicy. Przypisywano mu właściwości lecznicze np. ochronę przed zawrotami głowy. Używany był także jako antidotum na zatrucia i choroby.
• Wiek kozicy można rozpoznać po długości rogów. Corocznie na zewnętrznej stronie rogu pojawia się jeden karb obrączki wzrostowej.
• Aby uzupełnić niedobory mineralne, kozice często wyluzują skały z których wyciekają słone źródła. Bardzo często korzystają także z lizawek, pozostawionych przez pasterzy.
• Wyróżnia się 7 podgatunków kozicy, min. kozice alpejską(Rupicapra rupicapra rupicapra), kozice kartuską(Rupicapra rupicapra cartusiana), kozice kaukaską(Rupicapra rupicapra caucasica), kozice bałkańską(Rupicapra rupicapra balkanica), kozice tatrzańską(Rupicapra rupicapra tatrica), kozice anatolijską(Rupicapra rupicapra asiatica) i kozice karpacką(Rupicapra rupicapra carpatica).
• Najbliższym krewnym kozicy północnej, jest kozica południowa(Rupicapra pyrenaica), zwana też pirenejską, lub iberyjską. Zamieszkuje Pireneje, Apeniny i Góry Kantabryjskie.

Bibliografia:

-https://pl.wikipedia.org/wiki/Kozica_p%C3%B3%C5%82nocna

-https://en.wikipedia.org/wiki/Rupicapra

-http://www.iucnredlist.org/details/39255/0

-http://www.gios.gov.pl/siedliska/pdf/przewodnik_metodyczny_rupicapra_rupicapra_tatrica.pdf