Albatros szarogłowy - arktyczny lotnik

• Królestwo: Zwierzęta
• Podtyp: Kręgowce
• Gromada: Ptaki
• Rząd: Rurkonose
• Rodzina: Albatrosy
• Gatunek: Albatros szarogłowy(Thalassarche chrysostoma)

Występowanie

Ptak szeroko rozpowszechniony w wodach subarktycznych i arktycznych do 35°S. Gniazduje na kilku wyspach, głównie na wyspie Georgia Południowa(terytorium Wielkiej Brytanii), lecz także mniejsze kolonie występują na wyspie Diego Ramírez, Ildefonso, Wyspach Kerguelena, Wyspach Crozeta, Wyspie Księcia Edwarda, Wyspie Mariona, Wyspie Campbella i Wyspie Macquarie . Podczas gniazdowania żerują głównie w obrębie lub na południe od Strefy konwergencji antarktycznej.

Siedlisko

Ptak morski, pelagiczny. Bardzo rzadko zbliża się do stałego lądu(poza okresem lęgowym). Preferuje wody zimne. Gniazduje w koloniach na przybrzeżnych klifach lub stromych zboczach, zwykle gęsto porośniętymi trawami.

Ogólny opis

Albatrosy są dużymi ptakami morskimi, największymi z rzędu rurkonosych. Dziób albatrosów jest duży, masywny, zaostrzony o górnej części zakończonej haczykowato. Oczy nieduże. Głowa umieszczona na dość długiej szyi. Ciało krępe i dość masywne, ogon krótki. Nogi dość silne(sprawnie porusza się na lądzie), pozbawione tylnego palca, natomiast trzy pozostałe połączone błoną pławną. Albatrosy posiadają bardzo długie i wąskie skrzydła o największej rozpiętości wśród obecnie żyjących ptaków.           

Albatros szarogłowy osiąga 70-85 cm długości ciała oraz wagę 3-4,1 kg. Rozpiętość skrzydeł 180-220 cm. Głowa i szyja albatrosa są koloru popielatego(u osobników młodocianych ciemniejsze), natomiast grzbiet, sterówki i zewnętrzne pokrywy skrzydła ciemnoszare(niemal czarne, sterówki zwykle jaśniejsze). Pierś, brzuch i kuper  białe. Wewnętrzna część skrzydła ciemno(ciemnoszaro) i szeroko obramowana, środek biały(u osobników młodocianych zwykle spodnia część skrzydła całkowicie ciemnoszara). W dolnej, tylnej krawędzi oka znajduje się niewielki, biały pasek(słabo widoczny u osobników młodocianych). Dziób koloru czarnego z jasnożółtą dolną i górną krawędzią. Końcówka dzioba posiada lekko czerwonawe zabarwienie. Dziób osobników młodocianych jest całkowicie czarny. Nogi koloru bladoróżowego.

Dymorfizm płciowy

Brak wyraźnego. Samce niewiele większe od samic.

Podgatunki

Brak.

Populacja i zagrożenia 

Gatunek poważnie zagrożony wyginięciem. Światową populację w oparciu o statystyki z poprzednich lat szacuje się na ok. 95 tysięcy par lęgowych(odpowiednio ok. 250 dojrzałych ptaków):

• Ponad 47 tysięcy par gniazdowało na wyspie Georgia Południowa(dane z 2006 roku).
• ok. 18 tysięcy par na wyspach Diego Ramírez i Ildefonso(z 2015 roku)
• 8 tysięcy par na terenie Wysp Kerguelena(z roku 1987)
• ok. 8,5 tysiąca par na wyspie Mariona(z 2016 roku)
• ponad 8,6 tysiąca par na wyspie Campbella(2014 r.)
•  niecałe 6 tysięcy par na Wyspie Crozeta(dane z 1982 roku)
• 1,5 tysiąca par na Wyspie Księcia Edwarda(dane z 2009 roku)
• ok. 100 par na Wyspie Macquarie(2016 rok)

Na jednych z głównych terenach lęgowych(Georgia Południowa i Wyspa Campbella) odnotowano gwałtowny spadek populacji gniazdujących par. Na terenie Georgi w latach 1977-2004 populacja spadła o 25% i o dodatkowe 43% w latach 2004-2015, natomiast na Wyspie Campbella w latach 1940-2004 populacja gniazdujących par spadła o ponad 75%(choć niektóre raporty mówią iż w roku 1997 populacja tak drastycznie zmniejszyła się, a w kolejnych latach była już stabilna). Jedynie na Wyspie Mariona odnotowany przyrost gniazdujących par o 1,2% w latach 1988-2011. Trendy z pozostałych wysp są nieznane, lecz nawet zakładając iż są stabilne to prognozuje się światowy spadek populacji w okolicach 65% w kolejnych trzech pokoleniach.

Poważnym zagrożeniem dla albatrosów są takle(liny haczykowe). Od lat 50 XX wieku połów przy pomocy ów lin został spopularyzowany we wszystkich oceanach. Niestety takle są bardzo niebezpieczne dla ptaków morskich. Badania 1995 roku oceniły iż 75% przyłowionych ptaków na takle stanowią właśnie albatrosy, także zależące do opisywanego gatunku. Obecnie użycie takli na wodach Australijskich zostało znacznie ograniczone na mocy wdrożonego planu ograniczania przyłowów, choć floty nie przestrzegające ów przepisów nadal są dość często spotykane. Obecnie badania zaprzeczają jakoby takle były znaczącym czynnikiem wymierania populacji min. na wyspach Campbella. Wskazuje na to spadek liczby gniazdujących par na długo przez spopularyzowaniem tej metody połowów oraz to iż albatrosy szarogłowe polują głównie w pelagialu(natomiast takle ustawiane są zwykle w szelfie kontynentalnym) 

Za duży spadek liczebności par lęgowych min. na terenie Wyspy Campbella uważa się czynniki środowiskowe. Podwyższenie się temperatury oceanów oraz przełowienia ryb powoduje niedobory żywności, co znacząco odbija się na liczbie odchowanych piskląt.

Innym poważnym zagrożeniem dla albatrosów jest łowienie metodą trollingu. Połów wykorzystywany głównie w pelagialu, czyli miejscu żerowania albatrosów szarogłowych, jest dla nich poważnym zagrożeniem. Odnotowano także znaczną śmiertelność ptaków w wyniku kolizji z trawlerami rybackimi.

Dodatkowym zagrożeniem są także porzucone haczyki i śmieci. Połknięte przez albatrosa stanowią dla niego poważne zagrożenie.

Utrata środowiska jest zagrożeniem min. na Wyspie Macquarie. Wprowadzone króliki zjadają trawy porastające miejsca lęgowe ptaków, co prowadzi do szybszej erozji gleby. W mniejszym stopniu zagrożeniami także są wycieki ropy, zaplątania w odpadki, polowania dla ochrony przynęty i sportu, a także zakłócanie gniazdowania(niektóre badania w terenie nad gniazdującymi albatrosami spowodowały porzucenie przez nich miejsca lęgowego).     

Obecnie prowadzi się monitoring populacji i miejsc żerowania. Miejsca lęgowe albatrosów szarogłowych zostały zakwalifikowane jako dziedzictwo światowe, natomiast na Wyspie Księcia Edwarda miejsce te stało się rezerwatem. Propaguje się także stosowanie innych, łagodniejszych dla ptactwa metod połowów ryb. 

Pożywienie

Głównie głowonogi(min. Todarodes, Kondakovia i Histioteuthis) oraz ryby(min. świetlikowate Myctophidae, Patagonotothen, Icichthys, Pseudochaenichthys, Magnisudis i Champsocephalus). Okazjonalnie także minogi, pelagiczne skorupiaki(kryl), a także padlina pingwinów. Gruczoły solne położone za kanałem nosowym wydalają z ciała nagromadzoną sól.

Zachowanie

Albatros szarogłowy jest ptakiem morskim, pelagicznym i migrującym. Większość życia spędza nad otwartymi wodami morskimi, z dala od lądu. Preferuję pelagial, bardzo rzadko zbliżając się do strefy przybrzeżnej. Lata na różnych wysokościach, a także często unosi się na morzu(np. w bezwietrzne dni). Albatros lata metodą szybowania, wykorzystując prądy wznoszące. Żyje samotnie lub parami, grupując się jedynie w miejscach obfitujących w pokarm(np. duże ławice ryb).

Poluje najczęściej łapiąc ofiarę z powierzchni(podlatuje i szybko łapię zwierzę do dzioba), lecz może także nurkować(na około 6 metrów i wstrzymać oddech na około 10 sekund). Polują głównie z dala od szelfu kontynentalnego na pełnym morzu, lecz od czasu do czasu przenoszą swoje żerowiska blisko brzegu, zwłaszcza w rejonach Australazji. Bardzo często żerują blisko łodzi rybackich.

Albatros szarogłowy jest gatunkiem wędrownym, lecz schemat jego migracji nie jest dokładnie poznany. W okresie zimowym populacja przebywa w dużym rozproszeniu. Kiedy niektóre pozostają w wodach Antarktydy, inne przekraczają strefę subtropikalną(głównie osobniki młode i niedojrzałe płaciwo). Często okrążają glob ziemski. Odnotowano iż albatros szarogłowy, który nie uczestniczy w gniazdowaniu, potrzebuje 46 dni aby tego dokonać.

Rozród

Albatros szarogłowy rozmnaża się raz na 2 lata, jednak jest to uzależnione od powodzenia wychowania pisklęcia w poprzednim sezonie. Jeżeli się nie powiodło, para może przystąpić do odchowu już w następnym sezonie. Dojrzałość płciową albatros szarogłowy uzyskuję w wieku 7-8 lat, wiąże się w pary między 4, a 11 rokiem życia, natomiast średnio w wieku 10 lat przystępuje do pierwszego gniazdowania.

Osobniki dorosłe przybywają na miejsca lęgowe od początku września do późnego października, przy czym osobniki starsze(doświadczone) przybywają zwykle wcześniej. Sezon lęgowy trwa 10-11 miesięcy. W tym czasie para odbywa toki oraz buduje gniazdo, wklęsły kopiec na kształt misy z błota i trawy. Materiał pozyskiwany jest blisko gniazda, nieraz albatrosy wykradają sobie budulec z gniazd, co prowadzi do potyczek. Średnio odległość między gniazdami par albatrosów wynosi 1-2 metry. Pojedyncze jajko składane jest kilka dni po przybyciu na lęgi(między 6, a 28 października). Okres inkubacji trwa 72 dni, przy czym samiec głównie wysiaduje jajo(samica żeruje i dokarmia). Młode wykluwają się od stycznia do grudnia i przez pierwsze 18-28 dni są pod stałą opieką rodzicielską(później często pozostają same przez kilka dni kiedy rodzice żerują). Osobniki dorosłe pokonują duże odległości w celu zdobycia pokarmu dla piskląt, zwykle 350-800 km od gniazda, żerując na pełnym morzu. Po 141-152 dniach młode osiąga pełną samodzielność.

Albatrosy szarogłowę są ptakami monogamicznymi i wiążą się w pary na całe życie. Istnieją jednak dowody że samica może kopulować z samcem z którym nie jest w parze.

Długość życia

Brak danych. Inne gatunki żyją przeważnie 40-50 lat.

Naturalni wrogowie

Brak danych. Dorosłe osobniki mogą padać ofiarą jedynie dużych drapieżników morskich np. rekinów. Niegdyś dla piskląt zagrożeniem mogły stawać się szczury, jednak na większości wysp ich populacja została przetrzebiona. Do obrony albatrosy stosują olej żołądkowy(przechowywany w żołądku gruczołowym). Jest niezwykle lepki i śmierdzący, wyplunięty w stronę drapieżnika zwykle wystarcza do jego odstraszenia(obrona stosowana zwłaszcza przez pisklęta). Olej jest także cennym źródłem pokarmu, zwłaszcza podczas długich lotów.   

Znaczenie dla człowieka 

Niegdyś jaja i pisklęta albatrosów były źródłem pożywienia, obecnie poprzez ochronę gatunkową zaprzestano ich pozyskiwania. Albatrosy białoczelne są jedną z atrakcji podczas rejsów statkami, a kolonie tych ptaków są często celem obserwacji dla ornitologów. Albatrosy często także towarzyszą kutrom rybackim, aby korzystać z resztek wyrzucanych przez człowieka. Jednak jest także jednym z częstszych przyławianych gatunków ptaków przez co nie budzi sympatii wśród rybaków i z racji tego jest często tępiony. Czasem zabijany dla sportu(nielegalnie).

Systematyka, ewolucja i pokrewieństwo 

Obecnie albatros szarogłowy jest klasyfikowany do rodzaju Thalassarche wraz z 6 innymi gatunkami. Pierwotnie opisany przez Johann'a Reinhold'a Forster'a w 1785 roku pod nazwą łacińską Diomedea chrysostoma. Pozostawał w rodzaju Diomedea do roku 2017, choć większość albatrosów była przeklasyfikowywana od 1852 roku pomiędzy 12 rodzajami(dziś jest ich 4).

Obecnie do rodziny albatrosów klasyfikowanych jest 13-24 gatunki(dokładna liczba gatunków nadal przedmiotem debaty) w 4 rodzajach. Historycznie wyodrębniono ok. 80 taksonów, choć jest do wynik błędnej identyfikacji(głównie osobników młodocianych).

Badania molekularne dowodzą iż gwałtowna radiacja ewolucyjna rurkonosych nastąpiła między 35 a 30 mln lat, choć rząd przypuszczalnie istniał już wcześniej, jak i jego poszczególni przedstawiciele(Tytthostonyx glauconiticus ptak morski przypuszczalnie z rzędu rurkonosych istniał już 66 mln lat temu). Wpierw oddzieliły się nawałniki, kolejno albatrosy, a później burzykowate i oceanniki. Same albatrosy przypuszczalnie liczą sobie ok. 48 mln lat. Najstarszy albatros(brak nazwy) został znaleziony na terenie Seymour Island(Antarktyda). Znane są także inne prehistoryczne albatrosy min. Manu antiquus(z wczesnego oligocenu ok. 30 mln lat), Murunkus subitus(środkowy eocen ok. 40 mln lat) i przedstawiciele Plotornis(miocen ok. 23 mln lat), jednak żaden z nich nie wydaje się być blisko spokrewniony z obecnie żyjącymi albatrosami.

Bibliografia:

-https://link.springer.com/article/10.1007/BF02329065
-http://www.environment.gov.au/cgi-bin/sprat/public/publicspecies.pl?taxon_id=66491
-https://en.wikipedia.org/wiki/Albatross
-http://www.fossilworks.org/cgi-bin/bridge.pl?a=taxonInfo&taxon_no=39694
-https://pl.wikipedia.org/wiki/Albatros_szarog%C5%82owy