Dinornis novaezealandiae - moa olbrzymi z Wyspy Północnej

• Królestwo: Zwierzęta
• Podtyp: Kręgowce
• Gromada: Ptaki
• Rząd: Moa
• Rodzina: Dinornithidae
• Gatunek: Dinornis novaezealandiae

Występowanie

Dinornis novaezealandiae zasiedlał dużo różnych typów środowisk min. wydmy, formację roślinne typu scrub, subalpejskie łąki i lasy na terenie Wyspy Północnej(Nowa Zelandia). Zasiedlał tereny od North Cape i Great Barrier po stolice Wellington, występując na terenach przybrzeżnych, jak i śródlądowych.

Ogólny opis

Dinornis novaezealandiae był jednym z największych przedstawicieli moa(wraz z Dinornis robustus), osiągającym nawet 3,5 metra wysokości przy wyprostowanej szyi. Obecnie sądzi się jednak iż ptak egzystował głównie z szyją pochyloną do przodu, podobnie jak kazuary(mierzył wtedy do 3 metrów wysokości). U moa widoczny był wyraźne zaznaczony wielkościowy dymorfizm płciowy. Samice były o wiele większe od samców. Samiec mierzył ok. 2-2,5 metra wysokości przy wyprostowanej szyi i warzył 35-90 kg, natomiast samica 3-3,5 m wysokości przy wyprostowanej szyi i 80-280 kg wagi. Głowa ptaka była stosunkowo mała, posiadała krótki, płaski i delikatnie zakrzywiony dziób. Szyja była bardzo długa, mierzyła ok. 1 metr długości. Korpus masywny. Nogi duże i silne, dobrze umięśnione z masywną stopą, palcami i dużymi pazurami. Skrzydła niewielkie, szczątkowe(zbudowane przypuszczalnie z małych, kruchych kości, niektórzy badacze sądzą iż skrzydła i ich pozostałości zanikły u moa). Włosokształtne pióra były koloru brązowoczerwonego i charakteryzowały się dość prywatywną strukturą, pełniące funkcję termoregulacyjną i chroniącą przed czynnikami atmosferycznymi(nie przepuszczały wody, dlatego skóra pozostawała sucha podczas deszczu). Piórami nie był pokryte nogi, głowa i część szyi.

Dymorfizm płciowy

Wielkościowy. Samice były znacznie większe od samców(patrz wyżej.).

Pożywienie

Na podstawie morfologi czaszki, dzioba i obecności gastrolitów, naukowcy są pewni iż moa były ptakami roślinożernymi. Ich dieta składała się przypuszczalnie głównie z liści i gałązek, lecz zjadały także kwiaty, owoce, nasiona, trawy i zioła.

Zachowanie 

Stosunkowo dłuższe nogi, porównując do innych moa, wskazują iż Dinornis novaezealandiae był od nich szybszy i zwinniejszy. Skamieniałe pozostałości śladów stóp moa na terenach torfowisk, wskazują iż poruszał się z przeciętną prędkością 3-5 km/h. Dobrze rozwinięte węchomózgowie wskazuję na to iż ptak posiadał bardzo dobry węch, co może także wskazywać iż moa prowadziły nocny tryb życia. Żyły przypuszczalnie stadnie, lub w parach.

Rozród                                                  

Badania nad kościami moa, a zwłaszcza nad pierścieniach wzrostu, wskazują iż podobnie jak inne duże ptaki Australii, moa dojrzewał powoli, a jego płodność była niewielka. Naukowcy szacują że Dinornis novaezealandiae potrzebował aż 10 lat aby osiągnąć pełne rozmiary. Nie wiadomo czy moa gniazdowały kolonialnie, parami, czy samotnie, choć nieraz odnajdywane są pewne skupiska skamieniałych fragmentów jaj ptaków na pewnym obszarze. Fragmenty gniazd tych dużych ptaków często odnajdywane są w jaskiniach i schronieniach skalnych, co może świadczyć o pewnych upodobaniach do tych miejsc gniazdowania. W schronieniu skalnym na terenie Central Otago zachował się nawet materiał do budowy gniazda, dzięki suchemu klimatowi. Gniazdo zbudowane było z kawałków gałązek, które zostały ucięte dziobem moa. Pyłki i nasiona w koprolitach(skamieniałe ekskrementy), które znajdowały się wśród materiałów do budowy gniazda, świadczą o tym iż okres gniazdowania przypadał od późnej wiosny do lata. Dobrze zachowane jajo moa Dinornis novaezealandiae odnaleziono w okolicach Waitomo Caves. Mierzyło ono 190 x 150 mm, było koloru białego i po złożeniu ważyło ok. 3 kg(obrazek powyżej). Badania przeprowadzone w 2010 roku dowiodły iż skorupa jaj moa była bardzo cienka(ok. 1 mm grubości), a zaskakujący jest fakt iż u większych przedstawicieli np. Dinornis, była ona najcieńsza(co proporcjonalnie do rozmiarów, czyni ich jaja jednymi z najdelikatniejszych wśród ptaków). Z powierzchni jaja wyselekcjonowano także DNA, należące do samca, co świadczy o tym iż to on(lub wspólnie z samicą) zajmował się inkubacją(mimo iż badacze sądzą iż standardowa u ptaków metoda inkubacji mogła skończyć się stłuczeniem jaja, ze względu na kruchą skorupę).

Naturalni wrogowie

Dorosły Dinornis novaezealandiae przypuszczalnie nie posiadał naturalnych wrogów. Naukowcy sądzą iż okazyjnie moa mogły padać ofiarą wymarłego orła Haasta, choć prawdopodobnie wolał on polować na mniejsze ofiary. Po przybyciu ludzi na Nową Zelandię, moa stały się dla nich przypuszczalnie głównym źródłem pożywienia, a wprowadzone szczury, psy i koty mogły polować na jaja i pisklęta ptaków.

Długość życia

Z uwagi na duże rozmiary, oraz powolny proces dojrzewania płciowego i reprodukcji, uważa się iż moa były ptakami długowiecznymi, żyjącymi ok. 50 lat, lub więcej.

Przyczyny wymarcia

Przodkowie moa pojawili się przypuszczalnie ok. 60 milionów lat temu na Nowej Zelandii , a pierwsze moa wyewoluowały przypuszczalnie ok. 5,8 milionów lat temu(według innych źródeł 18,5 milionów lat temu). W wyniku braku naturalnych wrogów i konkurencji, moa uległ zjawisku gigantyzmu wyspowego, prze co także ich zdolność reprodukcyjna została spowolniona. Na Wyspie Północnej Dinornis novaezealandiae pojawił się przypuszczalnie ok. 2 miliony lat temu i wyewoluował z Dinornis robustus z Wyspy Południowej, który przedostał się na drugą wyspę przez wynurzoną Cieśnine Cooka. Wcześniej przodkowie moa mogły żyć na Wyspie Północnej, lecz ta w oligocenie została przykryta przez ocean. Około roku 1280 n.e. na Nową Zelandię przybyły pierwsze ludy maoryskie, które szybko przekonały się iż moa stanowią idealną zwierzynę do polowań. Ludzie masowo zabijali wielkie ptaki, które przypuszczalnie nie czuły lęku przed człowiekiem. Badacze odnaleźli kilka stosów szczątków moa, które zostały poddane obróbce. Dodatkowo Maorysi wycinali lasy i podpalali suche tereny trawiaste, przez co środowisko życia nowozelandzkiej fauny kurczyło się. Także przywleczone szczury, psy i koty mogły przyczynić się od zagłady ptaków, zjadając ich jaja i polując na pisklęta. Pod koniec roku 1400 populacja moa była już bardzo mała, lub wymarła. W przeciągu 100 lat od przybycia człowieka wszystkie moa, jak i inni przedstawiciele rodzimej fauny zostali całkowicie wytępieni.        

Ciekawostki

• W 1839 roku nowozelandzki przedsiębiorca i fascynat historii naturalnej John W. Harris otrzymał od plemienia Maorysów 150 cm kość, którzy znaleźli ją nad rzeką. John pokazał ją swojemu wujowi chirurgowi sydnejskiemu John'owi Rule, ten przekazał ją dalej w wyniku czego kość trafiła w końcu do Anglii w ręce biologa Sir Richard'a Owen'a. Profesor po głębszym zbadaniu kości oznajmił iż należy ona do dużego ptaka, który wielkością przewyższa największe ptaki żyjące obecnie i nadał gatunkowi w 1843 roku nazwę Dinornis novaezealandiae. Zaczęto później odnajdywać wiele szczątków wymarłych ptaków.

• Szczątki moa najczęściej odnajdywane są w jaskiniach i skalnych dołach. Przypuszczalnie mogły być one pułapką dla ptaków które wpadły do dołu i nie umiały wspiąć się po stromej ścianie. Szczątki Dinornis novaezealandiae są rzadziej spotykane niż Dinornis robustus, lecz jednym z takich miejsc o nagromadzeniu ciał moa są wapienne jaskinie na terenie dystryktu Waitomo.

• Kości moa były wykorzystywane przez Maorysów do różnych celów np. kształtowano je na haczyki do łowienia ryb, głowice harpunów, biżuterie, natomiast skórę i pióra często wykorzystywano przy produkcji odzieży. Opróżnione jaja moa często wykorzystywano jako naczynia na wodę.
• Samce i samice moa z rodzaju Dinornis aż do 2003 roku klasyfikowano jako osobne gatunki(samiec-Dinornis struthioides). Dopiero badania DNA odkryły prawdę.
• Na terenie Wyspy Południowej występował blisko spokrewniony Dinornis robustus, który wraz z Dinornis novaezealandiae są jedynymi przedstawicielami rodzaju Dinornis. Moa te charakteryzowały się bardzo dużymi rozmiarami, masywną sylwetką i nogami, oraz bardzo wyraźnym, wielkościowym dymorfizmem płciowym. 
• Niegdyś sądzono iż najbliższym krewnym moa są kiwi, lecz badania porównawcze DNA opublikowane w 2005 roku ujawniły iż bliższymi krewnymi tych ptaków są emu i kazuary. Nowsze badania z 2010 roku odkryły iż bliższymi krewnymi moa niż emu, czy kazuary są kusacze zamieszkujące Amerykę Południową i Środkową. W przeciwieństwie do poprzednio wymienionych ptaków te potrafią latać, choć słabo.
• Istnieje wiele współczesnych relacji z ludźmi którzy ponoć napotkali moa. Na terenie Nowej Zelandii istnieje wiele niedostępnych dla człowieka miejsc, które potencjalnie mogłyby być środowiskiem życia tego ptaka, lecz brak jednoznacznych dowodów na to iż moa przetrwał do obecnych czasów.
• Jako iż posiadamy wyselekcjonowane DNA wielu gatunków moa jest on jednym z kandydatów do sklonowania.  
• Po przybyciu człowieka na wyspę Nowa Zelandia duży procent rodzimej fauny wymarło. Człowiek doprowadził do wymarcia całego rzędu ptaków moa, dużych wszystkożernych ptaków Aptornis otidiformis i Aptornis defossor, kaczek Chenonetta finschi, Biziura delautouri i Malacorhynchus scarletti, kruka Corvus antipodum, kokoszki Tribonyx hodgenorum, oraz wielu innych gatunków.

Bibliografia:

-https://en.wikipedia.org/wiki/North_Island_giant_moa

-https://en.wikipedia.org/wiki/Dinornis

-https://en.wikipedia.org/wiki/Moa

-http://www.prehistoric-wildlife.com/species/d/dinornis.html