Krokodyl wąskopyski - jeden z najrzadszych krokodyli

inne nazwy: krokodyl pancerny

• Królestwo: Zwierzęta
• Podtyp: Kręgowce
• Gromada: Gady
• Rząd: Krokodyle
• Rodzina: Krokodylowate
• Gatunek: Krokodyl wąskopyski(Mecistops cataphractus)

Występowanie

Krokodyl wąskopyski zamieszkuję zachodnią i środkową część Afryki. Jego zasięg obejmuje Senegal, Gambię, Gwinee Bissau(wraz z archipelagiem Bijagós), Gwinee, Sierra Leone, Liberię, Wybrzeże Kości Słoniowej, południowej rejony Mali, Ghanę, Burkina Faso, Togo, Benin, Nigerię, Kamerun, południowy Czad, Republikę Środkowoafrykańską, Gwinee Równikową, Gabon, Kongo, Demokratyczną Republikę Konga, zachodnią Tanzanię, północną Angolę i północną Zambię. W wielu tych rejonach został jednak przypuszczalnie wytępiony(Benin, Senegal, Burkina Faso, Gwinea Bissau, Mali, Togo, Angola, Czad, Gwinea Równikowa, Tanzania i Zambia).

Siedlisko

Krokodyl wąskopyski preferuje rzeki i słodkowodne zbiorniki wodne(retencyjne, słodkowodne laguny) na terenach gęsto zalesionych. Spotykany jednak także w zbiornikach wodnych na terenie lasów sawannowych. Okazjonalnie może wpływać do słonawych, przybrzeżnych lagun.

Ogólny opis

Krokodyle, do których należy opisywany gatunek, charakteryzują się solidnie zbudowanym, wydłużonym, podobnym do jaszczurczego ciele. Kończyny są stosunkowo krótkie(przednie łapy zakończone 5 palcami, tylne czterema spięte błoną pławną). Pysk spłaszczony, wydłużony, wyposażony w ostre zęby. Skóra gruba, zrogowaciała, tworząca szereg tarczek, chroniących zwierzę. Krokodyl wąskopyski jest średniej wielkości krokodylem, osiągającym rozmiar w przedziale 2,5-4,3 metrów. Pysk wyjątkowo smukły, przypominający ten występujący u gawiala(przystosowany do łapania ryb), pozbawiony wypukłości kostnych. Paszcza wyposażona w 64-70 zębów, 14-18 po każdej stronie szczęki i żuchwy. Nozdrza znajdują się na uwypukleniu na końcu pyska. Oczy wyłupiaste, znajdujące się na czubku głowy. Krokodyl wąskopyski posiada 3-4 rzędów ochronnych łusek na karku(inne krokodylowate posiadają tylko 2). Grzbiet, ogon i boki ciała pokryte grubymi, uwypuklonymi łuskami. Kończyny masywne, wyposażone w ostre pazury. Na górnej części ogona występują kile(grzebienie ogonowe), wysokie, trójkątne łuski, biegnące w 2 rzędach, przechodzące w pojedynczy grzebień w okolicach środka ogona. Ubarwienie od zielono-szarego po żółto-zielony. Ciało pokryte ciemnymi plamami i poprzecznymi pręgami na grzbiecie i ogonie. Powierzchnia brzuszna jaśniejsza(oliwkowa, żółtawa), czasami z kilkoma ciemnymi plamami.

Dymorfizm płciowy 

Samce osiągają większe rozmiary, niż samice w podobnym wieku.

Populacja i zagrożenia

Krokodyl wąskopyski jest gatunkiem dość rzadkim, co znacznie utrudnia jednoznaczne określenie statusu. Od 1996 roku był uznawany przez IUCN jako gatunek DD(niewystarczające dane), lecz ostanie badania wniosły wiele informacji, które określiły stan populacji krokodyla. Na terenie Afryki Zachodniej gatunek poniósł znaczne straty w liczebności w skutek działalności człowieka(wycinanie lasów, polowania). Na terenie Liberii i Nigerii gatunek znacznie zmniejszył swoją populację, oraz prawdopodobnie wymarł z terenów Benin, Senegalu, Burkina Faso, Gwinei Bissau, Mali, Togo, Czadu i Gwinei Równikowej. Jedynie na terenie Gabonu i Wybrzeża Kości Słoniowej populacja zachodnio-afrykańska, mimo dużych spadków, wydaje się być niezagrożona. Na terenie Gwinei Równikowej gatunek nie był widywany od 1980 roku. Na terenie Angoli, północnych i południowych obszarach Demokratycznej Republiki Konga gatunek jest wymarły(choć niema jednoznacznych dowodów na to iż kiedykolwiek tam występował), natomiast w wyniku zmian środowiskowych na terenie jeziora Tanganika, Mweru i rzece Luapula, gad na owych obszarach stał się niezwykle rzadki(przypuszczalnie wymarły na terenie Tanzanii i Zambii). Niektórzy badacze sądzą jednak iż na terenie jeziora Mweru przetrwała stabilna populacja krokodyla, oraz występuje jeszcze w kilku populacjach na terenie dorzecza Luapula. Na terenie Demokratycznej Republiki Konga i Konga obecnie liczebność krokodyla wąskopyskiego wydaje się niezagrożona. Informację dotyczące występowania i stanu populacji krokodyla pochodzą zwykle z pojedynczych, często przypadkowych obserwacji(min. nie wiadomo czy krokodyl występował kiedykolwiek na terenie Mali, Burkina Faso, czy Angoli, gdyż obserwację tego gatunku na tych obszarach nie zostały nigdy potwierdzone). Na terenie Tanzanii krokodyl wąskopyski jest uznawany za przypuszczalnie wymarłego, mimo to podczas wyznaczania mokradeł Malagarasi-Muyovozi Wetland Complex(Tanzania) w Konwencji ramsarskaiej w 2000 roku, kilka krokodyli tego gatunku nadal tam występowało. Doniesienia z Afryki Środkowej sugerują także iż krokodyl pancerny posiada kilka lokalnych, lecz dużych populacji na terenie dorzecza rzeki Ogowe(Gabon, Kongo), zbiorników przybrzeżnych na terenie Gabonu i rejonie Lac Tele(obszar Jeziora Tele, DRK). Podczas badań z 2011 roku na terenie Demokratycznej Republiki Konga odkryto także kilka małych populacji na terenie rzeki Aruwimi i górnym biegu rzeki Lomami, co skłoniło badaczy do wysunięcia spekulacji iż na dużych połaciach niezamieszkałych lasów wzdłuż rzeki Kongo, może utrzymywać się duża populacja tego gada. W Afryce Zachodniej. Spadek liczebności krokodyla wąskopyskiego związany jest z kilkoma czynnikami. W przeszłości krokodyl był obiektem polowań komercyjnych, głównie z uwagi na skórę(z której wykonuje się elementy odzieży). Polowania zasilały się zwłaszcza tam, gdzie odnotowano spadek liczebności krokodyla nilowego. Krokodyl był także zabijany w celu pozyskania mięsa. Obecnie w większości krajów w których występuje krokodyl pancerny, polowania na ten gatunek są prawnie zabronione. Jednak w kilku brak podmiotu wykonawczego nawet na obszarach chronionych, przez co mimo zakazu polowań krokodyle są nadal zabijane. Obecnie w Afryce Zachodniej i Środkowej odnotowano spadek polowań na owego krokodyla, lecz nie z uwagi na przepisy ochronne(wyznaczone przez CITES), lecz zmniejszenie się populacji gatunku. Niszczenie środowiska jest także poważnym zagrożeniem dla opisywanego gada. Lasy są często karczowane, lub modyfikowane na plantację kakao, kauczuku, lub pod osiedla ludzkie. Duże znaczenie w zmniejszaniu się liczebności krokodyla ma także  rybołówstwo. Nadmierna eksploatacja ryb w środowisku w którym żyje drapieżnik, ogranicza mu dostępność do pożywienia, a dodatkowa krokodyle często giną zaplątane w sieci rybackie. Obecnie nie są prowadzone żadne programy ochronne, skierowane głównie na krokodyla wąskopyskiego(występuje jednak na kilku obszarach chronionych). Wdrożenie programu hodowli gatunku w niewoli i jego reintrodukcji, wydaje się jedynym sposobem na przetrwanie krokodyla. Obecnie Wybrzeże Kości Słoniowej zgłosiło inicjatywę owego programu. Krokodyl wąskopyski przez IUCN jest notowany jako krytycznie zagrożony.

Pożywienie

Krokodyl wąskopyski, podobnie jak inne krokodyle, jest gatunkiem drapieżnym, polującym na wszelkiego rodzaju zwierzęta wodne i lądowe. Osobniki dorosłe żywią się głównie rybami, choć upolują także ptaka, żółwia, płaza, czy ssaka lądowego, który zbliżył się do wody(np. kanczyla). Nie gardzą padliną. Rybacy z Gabonu zaobserwowali także iż krokodyle dość często polują na węże wodne, nie zostało to jednak udokumentowane.

Zachowanie

Ekologia gatunku dość słabo poznana. Krokodyl wąskopyski jest gatunkiem wodnym, samotniczym i zmiennym trybie życia(aktywny za dnia i w nocy). Większość czasu spędza w wodzie, pływając głównie przy użyciu falującego na boki ogona, podczas gdy kończyny leżą blisko ciała(rozstawiane przy zatrzymaniu się). Przy powierzchni poruszają się wolno, wykonując wijące ruchy ogonem, lecz mogą nagle przyśpieszyć(spłoszone, lub polujące). Na lądzie poruszają się ociężale, wychodząc zwykle w celu wygrzania się, lub przechodząc do innego zbiornika wodnego. Krokodyle posiadają dwa główne typy poruszania się na lądzie. Chód niski, czyli krokodyl pełznie nie podnosząc kończyn z brzuchem ocierającym się o podłoże. Stosowany głównie blisko brzegu, przy podłożu błotnistym. Drugi chód to wysoki, krokodyl podnosi brzuch z podłoża, a kończyny są niemal wyprostowane. Krokodyl porusza się tak przy podłożu twardym. Poluje głównie z zasadzki, wystawiając oczy i czubek pyska z nozdrzami ponad wodę. Kiedy wypatrzy ofiarę ponad wodą powoli zbliża się do niej, aby nagle wyskoczyć z otwartą paszczą, Małe ofiary są głównie zabijane od razu w paszczy krokodyla, przez przerwanie rdzenia kręgowego. Aby chwycić rybę, czyhają pod wodą by podpłynęła dostatecznie blisko i uderzają paszczą na bok, chcąc pochwycić ofiarę. Krokodyl większość dnia spędza pod wodą, najczęściej w zacienionych rejonach. Wczesnym rankiem zwykle wychodzi na ląd w celu wygrzania się. Krokodyle łatwo mogą ulec przegrzaniu dlatego przez resztę dnia nie wychodzą na ląd. W nocy mogą polować(widzą w ciemności), także często wychodzą na ląd np. w celu znalezienia lepszego żerowiska. Krokodyle wąskopyskie uznawane są za jedne z najczęściej wydających odgłosy krokodyli(choć nie zostało to potwierdzone badaniami). Najczęściej są to warknięcia i chrząkania, mające na celu komunikację z pobliskimi osobnikami. Częste wydawanie odgłosów może świadczyć o bardziej uporządkowanej hierarchii niż u reszty krokodylowatych, choć badacze skłaniają się także to tezy iż krokodyle z uwagi na samotniczy tryb życia, muszą częściej wydawać odgłosy, aby przyciągnąć partnera, lub odstraszyć rywala. Krokodyle wąskopyskie są terytorialne, zwłaszcza samce, które nie akceptują innego osobnika na swoim rewirze. Wyjątkiem jest pora godowa, podczas której samce akceptują obecność samic. Samice i osobniki młode wskazują mniejszy terytorializm, zwykle akceptując na swoim terenie innego, lub kilka osobników. Walki dorosłych krokodyli są widowiskowym przedstawieniem, pełnym wyskoków, gryzienia i przepychanek. Jednak z uwagi na grubą skórę, rzadko kończą się śmiercią.

Rozmnażanie

Pora godowa rozpoczyna się wraz z porą deszczową(trwa zwykle od stycznia do lipca). Nie wiadomo jak wyglądają zaloty krokodyla wąskopyskiego. Przypuszczalnie podobnie jak u innych krokodyli, samiec przyciąga samice przy pomocy wytwarzanych w wodzie wibracji(infradźwięki). Prawdopodobnie do kopulacji dochodzi w wodzie na płyciźnie, przedtem partnerzy mogą pływać wokół siebie i gonić się nawzajem. Samiec może kopulować z kilkoma samicami i jest to jedyny okres kiedy te krokodyle żyją w grupach. Samica po udanych zalotach zwykle wraca na swoje tereny, lub wyszukuje nowych. Po ok. 2-3 miesiącach samica jest zdolna do złożenia jaj. Buduje ona gniazdo z błota i martwej roślinności z wykorzystaniem tylnych nóg, zwykle u podstawy drzewa, blisko brzegu na terenach niezakłóconych(choć odnotowano kilka gniazd na plantacjach kakao). Gniazdo zwykle osiąga 50-80 cm wysokości i 120-220 cm długości i szerokości. Mniej więcej tydzień po zakończeniu budowy gniazda, samica składa w nim dość duże jaja(8 x 5 cm) w porównaniu do jej wielkości. Ilość składanych jaj przez krokodyla wąskopyskiego nie została obecnie do końca sprecyzowana, choć badane gniazda posiadały od 8 do 22 jaj. W stosunku do wielkości samicy, krokodyl wąskopyski znosi najmniej jaj, lecz są one także największe wśród przedstawicieli krokodyli. Okres inkubacji trwa od 90 do 110 dni(temperatura inkubacji utrzymuj się na poziomie 27,4 - 34ºC). U krokodyli występuje temperaturowa determinacja płci. Samica zwykle przebywa w okolicy gniazda. Przed wykluciem młode wydają z siebie skrzypiące odgłosy(jeszcze w jajku), które przyciągają ich matkę. Samica odkopuje młode, oraz rozkrusza skorupy jaj pisklętom, które maja trudności z wykluciem. Młode zwykle po wykluciu mierzą 28-38 cm długości(dość dużo). Następnie matka zgarnia do pyska wszystkie pisklęta i przenosi je do wody. Samica przez nieznany okres chroni młode. Pisklęta polują zwykle na owady i małe kręgowce. Tempo wzrostu u tego gatunku nie jest znane. Dojrzałość płciową krokodyl pancerny uzyskuje w wieku 10-15 lat.

Długość życia

Brak danych na temat długości życia krokodyli wąskopyskich na wolności. W niewoli żyją od 32 do 38 lat.

Naturalni wrogowie

Dorosłe osobniki nie posiadają naturalnych wrogów(poza ludźmi). Najbardziej narażone są osobniki młode i jaja, które często padają ofiarą lampartów, wydr plamoszyjnych, krokodyli krótkopyskich, ptaków drapieżnych i gryzoni. Większe osobniki krokodyla wąskopyskiego nie będą się wahać zjeść mniejszego(kanibalizm, widoczny zwłaszcza u osobników młodych).

Znaczenie dla człowieka

Krokodyl wąskopyski jest obiektem polowań, głównie dla skóry z której wykonuje się elementy odzieży(buty, torebki), lecz także dla mięsa(bardzo smacznego). Polowania na ten gatunek nasiliły się, kiedy to populacja krokodyla nilowego zanikała. Obecnie jednak z uwagi na bardzo małą liczebność, oraz normy ochronne, rzadko bywa obiektem łowów. Czasami bywa przyłowem podczas łowienia ryb. Krokodyl wąskopyski jest gatunkiem niebezpiecznym dla człowieka, mogącym z łatwością go zranić, lub zabić. Bywa trzymany w ogrodach zoologicznych.

Systematyka i pokrewieństwo

Krokodyl wąskopyski jest jedynym przedstawicielem rodzaju Mecistops. Wcześniej był klasyfikowany do rodzaju Crocodylus, jednak badania morfologiczne i DNA, potwierdziły klasyfikację do osobnego rodzaju. Badania zasugerowały także iż krokodyl wąskopyski może być prymitywną formą przedstawicieli rodzaju Crocodylus. Obecnie rodzina krokodylowatych obejmuje 3 rodzaje Crocodylus, Osteolaemus i Mecistops. Dwa ostanie posiadają po jednym przedstawicielu krokodylu wąskopyskim(Mecistops cataphractus) i krokodylu krótkopyskim(Osteolaemus tetraspis). Rodzaj Crocodylus posiada obecnie dość zmienną liczbę przedstawicieli(na tą chwile 15 i kilka wymarłych), gdyż obecne badania (min. morfologiczne i genetyczne) pozwalają na wyodrębnienie nowych gatunków. Jako gatunek niedawno został uznany krokodyl pustynny*(Crocodylus suchus), wcześniej uznawany za krokodyla nilowego, natomiast wiele innych gatunków czeka na zakwalifikowanie min. Crocodylus raninus, tajemniczy gatunek z wyspy Borneo, czy niedawno odkryte jaskiniowe krokodyle z Abanda. Potomkowie obecnych krokodyli pojawili się ok. 83,5 milionów lat temu(kreda), choć pierwsze krokodylomorfy pojawiły się ok. 250 mln lat temu we wczesnym triasie(Pseudosuchia, Protosuchia). Krokodylowate mimo iż nazywane są żywymi skamielinami(gdyż poza ptakami są jedynymi archozaurami) są dosyć młodą radiacją. Z badań naukowych wynika iż krokodyl wąskopyski oddzielił się od linii ewolucyjnej Crocodylus ok. 12-24 mln lat temu. Na pierwszy rzut oka krokodylowate, bardzo przypominają aligatorowate, lecz te dwie rodziny wyróżnia kilka cech. Krokodylowate posiadają węższą i dłuższą czaszkę niż aligatory, przypominającą kształtem literę V(u aligatorowatych przypomina literę U). U aligatorów górna szczęka jest zwykle szersza niż dolna, a zęby w żuchwie są dopasowane do wgłębień w szczęce, natomiast u krokodyli szczęka i żuchwa są zwykle tej samej szerokości, a czwarty ząb nie chowa się w zatoce i pozostaje widoczny po zamknięciu pyska. U gawialowatych pysk jest bardzo wydłużony i wąski. Krokodylowate różnią się wielkością. Krokodyl krótkopyski(najmniejszy przedstawiciel) osiąga rozmiary do 1,8 metra długości, z drugiej strony krokodyl różańcowy(największy przedstawiciel) dorasta do 7 metrów długości ciała. Obecnie krokodylowate zamieszkują jedynie rejony tropikalne(nie są odporne na zimno, jak aligatory) min. Afrykę, Azję, Australię i Oceanię, Amerykę Północną i Południową. Obecnie 8 gatunków krokodylowatych jest uznawanych za zagrożone z czego kilka bardzo poważnie min. krytycznie zagrożone krokodyl orinokański, krokodyl filipiński, czy krokodyl syjamski(który jest przypuszczalnie wymarły na wolności). Krokodylom zagrażają głównie polowania dla skór i mięsa, oraz przekształcanie środowiska naturalnego.

Ciekawostki

• Najnowsze badania genetyczne i morfologiczne wskazują iż dwie populacja krokodyla wąskopyskiego(zachodnioafrykańska i środkowoafrykańska) mogą być w rzeczywistości osobnymi gatunkami. Naukowcy szacują iż te dwie populacja podzieliły się ok. 6,5-7,5 mln lat temu. Jeżeli zachodnioafrykański krokodyl wąskopyski zyskałby miano gatunku, stałby się jednym z najbardziej zagrożonych gatunków krokodyli i zwierząt. Obecnie jednak nie różnicuje się nawet podgatunków krokodyla wąskopyskiego.
• Pisklęta krokodyla wąskopyskiego posiadają jeden z największych wskaźników przeżywalności wśród krokodyli. Wiąże się to głównie z wielkością z jaką rodzą się młode krokodylki, osiągając od 28-38 cm długości. Dla porównania świeżo wyklute krokodyle różańcowe(obecnie największy krokodyl) osiągają wielkość od 25-30 cm długości.
• Tereny występowania krokodyla wąskopyskiego i krótkopyskiego w dużej mierze pokrywają się, ponadto oba gatunki zasiedlają podobne habitaty. Także ich okres gniazdowania jest podobny, chociaż u krokodyla krótkopyskiego bardziej wydłużony. Najprawdopodobniej oba gatunki łączy relacja antagonistyczna, wypierają się z zajmowanych siedlisk.
• Gatunek został opisany w 1825 roku przez francuskiego zoologa Georges'a Cuvier'a.
• Krokodyle podobnie jak roślinożerne ptaki, czy foki połykają kamienie. Służą one jako gastrolity, ułatwiając trawienie pokarmu.
• Krokodyle różańcowe są odpowiedzialne za największy masowy atak zwierząt na ludzi. Podczas bitwy na wyspie Ramree w 1945 roku desant brytyjskiej i hinduskiej armii zepchną oddział broniących się wojsk japońskich na tereny podmokłe. Japończycy przez trzy tygodnie odmawiali kapitulacji, mimo iż męczyły ich choroby, owady, węże, a przede wszystkim krokodyle. Przypuszczalnie zwabione dźwiękiem strzelaniny(które mogły przypominać krokodylom odgłosy godowe), co noc zabijały dziesiątki żołnierzy, a za dnia stada sępów czyściły bagna ze zwłok. W końcu 20 otoczonych, ostaniach żywych i ciężko rannych żołnierzy japońskich poddało się, choć ok. 1 tysiąc ludzi uciekło na bagna(liczba kwestionowana przez niektórych historyków).

Bibliografia:

-http://carnivoraforum.com/topic/9333442/1/

-https://pl.wikipedia.org/wiki/Krokodyle

-https://en.wikipedia.org/wiki/Slender-snouted_crocodile

-http://www.aquaticcommunity.com/crocodiles/slendersnout.php

-http://www.arkive.org/african-slender-snouted-crocodile/mecistops-cataphractus/

-http://www.iucnredlist.org/details/5660/0

-http://animaldiversity.org/accounts/Mecistops_cataphractus/

-https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Ramree_Island

-https://pl.wikipedia.org/wiki/Krokodyl_r%C3%B3%C5%BCa%C5%84cowy