Gorgozaur - kampański władca równin

• Królestwo: Zwierzęta
• Podtyp: Kręgowce
• Gromada: Zauropsydy
• Rząd: Dinozaury gadziomiedniczne
• Rodzina: Tyranozaury
• Gatunek: Gorgozaur(Gorgosaurus libratus)

Występowanie

Gorgozaur występował w zachodniej części Ameryki Północnej na terenie Alberty(Kanada) i przypuszczalnie stanu Montana(USA).

Okres występowania

76,6-75 mln lat temu w kampanie(górna kreda).

Siedlisko

W okresie kampańskim zachodnia część Ameryki Północnej była przybrzeżną równiną(blisko Morza Środkowego Zachodu), bujno porośniętą roślinnością. Z uwagi na liczne rzeki płynące w kierunku morza, tereny te były często zalewane. Na owych terenach częste były także dotkliwe susze.

Ogólny opis

Gorgozaur był średniej wielkości teropodem, osiągającym 8-9 metrów długości ciała(od pyska po ogon) i wagę szacowaną na 2,5 ton. Podobnie jak u innych przedstawicieli tyranozaurów, czaszka była stosunkowo duża w stosunku do reszty ciała, lecz jej masę zmniejszały otwory(okna). Największa odkryta czaszka gorgozaura mierzyła 99 cm długości. W przeciwieństwie do innych tyranozaurów, czaszka gorgozaura była bardziej wydłużona niż wysoka. Koniec pyska zaokrąglony, natomiast nad oczami znajdowały się guzy(zbudowane z kości łzowej). Uzębienie typowe dla tyranozaurów(heterodontyzm, 26-30 zębów szczękowych i 30-34 w żuchwie), choć ich kształt był bardziej owalny, niż sztyletowaty, jak u innych przedstawicieli jego rodziny. Reszta ciała także budowy typowej jak dla tyranozaurów. Szyja masywna, wygięta na kształt litery "S". Kończyny przednie małe, wyposażone w dwa palce(chociaż u niektórych osobników zauważono obecność 3 kości nadgarstka). Kończyny tylne były długie i masywne. Kość udowa u największych osobników mierzyła ok. 105 cm długości, a piszczel był podobnej wielkości(u osobników młodych większy. co świadczy o ich umiejętności szybkiego poruszania się). Kończyny tylne wyposażone w cztery palce, z czego jeden niewielki, umieszczony z tyłu stopy i niestykający się z podłożem. Pozostałe trzy palce skierowane do przodu i uzbrojone w trzy pazury. Ogon długi i masywny, pełniący funkcję przeciwwagi do tułowia i głowy.

Dymorfizm płciowy

Brak danych.

Pożywienie 

Gorgozaur był jednym ze szczytowych drapieżników. Mógł aktywnie polować na występujące w tym okresie hadrozaury, oraz rzadziej na lepiej opancerzone ceratopsy, chasmozaury i ankylozaury.

Zachowanie

Brak danych. Przypuszczalnie gorgozaur był gatunkiem drapieżnika aktywnie ścigającym ofiarę, o czym świadczy długa kość piszczelowa(przystosowana do osiągania dużych prędkości), lecz niewykluczone iż polował z zasadzki. Możliwe iż był stadny, lub tworzył niewielkie grupy. Osobniki młodociane były szybsze i zwinniejsze niż osobniki dorosłe(dłuższa kość piszczelowa niż udowa), co świadczy o tym iż polowały na mniejsze i żwawe zwierzęta(np. wczesne ssaki, gady, ptaki itp.).

Rozród 

Brak danych. Podobnie jak inne teropody był gatunkiem jajorodnym. Młode osobniki polowały na małe kręgowce, przy czym były szybsze i zwinniejsze niż osobniki dorosłe. Przypuszczalnie osobniki młode osiągały wielkość dorosłych w wieku ok. 15-20 lat. 

Długość życia

Brak danych.

Naturalni wrogowie

Gorgozaur dzielił okres i miejsce występowania razem z innym tyranozaurem daspletozaurem. Interakcje zachodzące między tymi dwoma gatunki są nieznane, choć przypuszczalnie konkurowały o pożywienie. Przypuszczalnie walki tych dwóch tyranozaurów były bardzo rzadkie, gdyż zapewne obie ze stron bały się zranienia, ograniczającego polowanie. Równie dobrze jednak oba dinozaury mogły zamieszkiwać inne środowiska, lub żywić się inną zdobyczą, nie wchodząc sobie w drogę.

Przyczyny wymarcia

Nieznane. Mógł wymrzeć w jednym z pomniejszym wymierań np. kampańskim.

Znaleziska

Gorgosaurus libratus został po raz pierwszy odkryty w 1913 roku przez amerykańskiego paleontologa Charles'a Mortram'a Sternberg'a na terenie Dinosaur Park Formation(Alberta, Kanada). Odkryty holotyp reprezentował kompletny szkielet z czaszką(8,25 m). Gatunek został opisany w roku następnym przez kanadyjskiego paleontologa Lawrence'a Lambe. Gorgozaur był pierwszym odkrytym tyranozaurem z kompletną dłonią. Niem więcej w tym samym czasie odkryto cztery inne szkielety gorgozaura(1 czaszkę i 3 kompletne szkielety). W 1917 roku opisano kolejny piaty szkielet odkryty przez Charles'a Mortram'a Sternberg'a, był on jednak mniejszy, czaszka smuklejsza, a kończyny dłuższe, dlatego szczątki opisano jako należące do nowego gatunku Gorgosaurus sternbergi, obecnie uważa się go za młodego osobnika Gorgosaurus libratus. W późniejszych latach odkryto jeszcze wiele szczątków gorgozaura.

Systematyka i pokrewieństwo

Obecnie do rodzaju Gorgosaurus klasyfikuje się tylko jeden gatunek Gorgosaurus libratus. Klasyfikowany jest także do rodziny tyranozaurów, teropodów zamieszkujących Amerykę Północną i Azję w późnej kredzie. Charakterystyczna dla tyranozaurów była duża czaszka(do 1,5 m u Tyrannosaurus rex) z szczęką uzbrojoną w sztyletowate i piłkowane zęby. Kończyny przednie skarłowaciałe, wyposażone w 2-3 palce(przypuszczalnie nie posiadały żadnych istotnych funkcji), natomiast tylne długie i masywne, przystosowane do szybkiego poruszania się. Największym znanym przedstawicielem rodziny jest Tyrannosaurus rex(szacowana długość ciała jednego z odnalezionych szkieletów wynosi 12,8 metrów), natomiast najmniejszym alioram(Alioramus remotus i Alioramus altai) z szacowana długością ciała 4 metry(choć z uwagi na skromne szczątki, nie wiadomo do końca czy jest przedstawicielem tyranozaurów. Możliwe iż odnalezione kości należą do młodego osobnika tego gatunku, stąd takie małe rozmiary. Niektórzy badacze sądzą także iż może być młodym osobnikiem tarbozaura). Tyranozaury były zapewne drapieżnikami, polującymi na inne dinozaury np. hadrozaury. Ich rozbudowana tylna część czaszki, wyposażona w silne mięśnie, dawała drapieżnikowi możliwość miażdżenia kości(siłę zgryzu szacuje się na 6400–13400 niutonów). Niektórzy badacze wysunęli teorię, jako że tyranozaury były padlinożercami, bardzo rzadko aktywnie polującymi.

Obecnie najbliższym krewnym grogozaura jest Daspletosaurus torosus. Oba gatunki są jedynymi przedstawicielami podrodziny Albertosaurinae.

Ciekawostki

• W 1856 roku amerykański paleontolog Joseph Leidy opisał dwa zęby pochodzące od tyranozauroida, znalezione w Judith River Formation(Montana, USA). Na ich podstawie opisał nowy gatunek tyranozaura Deinodon horridus, jednak w 1922 roku amerykańscy paleontolodzy William Diller Matthew i Barnum Brown porównawszy zęby deinodona i gorgozaura(który został opisany nieco później), oznajmili iż są niemal identyczne, lecz z uwagi na brak innych szczątków deinodona, powstrzymano się przed oficjalnym uznaniem gatunku za synonim. W 1970 roku kanadyjski paleontolog Dale Russell stwierdził iż zęby Deinodon horridus są nie tylko niemal nieodróżnialne od gorgozaura, ale także od nowo opisanego Daspletosaurus torosus, dlatego deinodona uznał za nomen vanum(nieudane nazwanie, "pusta" nazwa, nie pełniąca funkcji gatunku), jednak większość badaczy zakwalifikowało gatunek jako nomen dubium(nazwa gatunku wątpliwego). Rozpoznanie gatunku na podstawie zębów w rodzinie tyranozaurów jest zwykle trudne, gdyż większość gatunków posiada bardzo podobną budowę zębów, dlatego tyranozaury znane jedynie z skamieniałości w postaci zębów(Deinodon, Aublysodon) są uznawane za gatunki wątpliwe.
• Wiele skamielin tyranozaurów, często zostało nieprawidłowo zaliczonych do rodzaju Gorgozaur. W 1946 roku czaszka młodego tyranozaura znaleziona na terenie formacji Hell Creek(Montana, USA) została pierwotnie nazwana Gorgozaur lancensis, lecz w 1988 roku przemianowana na Nanotyrannus lancensis(choć niektórzy badacze sądzą iż czaszka należy do młodego Tyrannosaurus rex). W 1955 roku na terenie formacji Nemegt(Mongolia) zostały odnalezione szczątki należące do dwóch tyranozaurów, po czym nazwane Gorgosaurus lancinator i Gorgosaurus novojilovi. Obie nazwy okazały się błędne, a szczątki owych tyranozaurów uważane są obecnie za młode Tarbosaurus bataar.
• Jedną z największych debat w temacie tyranozaurów, dotyczyła ich sposobu zdobywania pożywienia. Jedna z hipotez mówi iż tyranozaury były aktywnymi drapieżnikami, a dowodzą tego szczątki roślinożernych dinozaurów(Triceratops, Edmontosaurus) w kościach których znaleziono odciski zębów tyranozaura, lecz także oznaki gojenia się(czyli zwierzęta przeżyły atak drapieżnika). Inna teoria mówi o tym iż tyranozaury były jedynie padlinożercami, niezdolnymi aktynie polować. Zwolennicy tej teorii zakładają iż tyranozaur nie mógł szybko biegać(choć sposób poruszania się zwierzęcia też jest sprawą dyskusyjną), a dobry węch(opuszki węchowe i nerwy węchowe bardzo dobrze rozwinięte) służył dinozaurowi do wyszukiwania pokarmu. Szczątki zaurolofa ze śladami zębów tyranozaura na kości barkowej, przychylają się do tezy iż tyranozaury były padlinożercami, gdyż reszta szkieletu roślinożercy była nietknięta(zwierzę nie zostało upolowane). Większość badaczy przychyla się jednak do tezy iż teropody z rodziny tyranozaurów żywiły się padliną, jak i aktywnie polowały(jak robią to dzisiejsze hieny).

Bibliografia:

-http://www.prehistoric-wildlife.com/species/g/gorgosaurus.html

-https://en.wikipedia.org/wiki/Gorgosaurus

-https://pl.wikipedia.org/wiki/Gorgozaur

-https://pl.wikipedia.org/wiki/Tyranozaur#Strategie_.C5.BCywienia_si.C4.99

-http://dinopedia.wikia.com/wiki/Gorgosaurus

-http://blog.everythingdinosaur.co.uk/blog/_archives/2014/05/27/gorgosaurus-versus-albertosaurus-speculative.html

-https://pl.wikipedia.org/wiki/Tyranozaury

-https://en.wikipedia.org/wiki/Tyrannosauridae