Kanczylek białoplamy - myszo-podobny jeleń

inne nazwy: kanczyl indyjski*(jako gatunek zbiorowy)

• Królestwo: Zwierzęta
• Podtyp: Kręgowce
• Gromada: Ssaki
• Rząd: Parzystokopytne
• Rodzina: Kanczylowate
• Gatunek: Kanczylek białoplamy(Moschiola meminna)

Występowanie

Kanczylek białoplamy zamieszkuje endemicznie Sri Lankę. Obecnie przyjmuje się iż kanczylek zamieszkuje większość wyspy(poza południowo-zachodnimi i centralnymi rejonami górskimi) od dystryktu Dżafna po Prowincję Środkową(bez południowych rejonów), północną Prowincję Zachodnią, północną Prowincję Sabaragamuwa, północno-wschodnią Prowincję Uva i północno-wschodnią Prowincję Południową, dalsze rejony zamieszkuje kanczylek żółtopręgi(Moschiola kathygre), który był uznawany(wraz z kanczylkiem białoplamym i indyjskim) za jedną z form kanczyla indyjskiego(Moschiola meminna). Badacze sądzą jednak iż kanczylek białoplamy zamieszkuje także rejony południowe wyspy i współistnieje z bardzo podobnym kanczylkiem żółtopręgim.

Siedlisko

Kanczylek białoplamy zasiedla nizinne tereny leśne o gęstym podszycie w strefie suchej(klimat podzwrotnikowy). Zwykle nie oddala się zanadto od źródła wody. Często spotykany także na terenach plantacji palmy kokosowej i ogrodach przydomowych.

Ogólny opis

Kanczyle należą do najmniejszych obecnie żyjących ssaków kopytnych o pierwotnych cechach. Posiadają klinowaty kształt ciała, bez ogona i trójkątną, bezrogą głowę. Występujące u tych zwierząt kły górne stale rosną, czasami wystając poza pysk(zwłaszcza u samców). Oczy duże. Kończyny bardzo cienkie.

Kanczylek białoplamy osiąga od 27 do 50 cm długości ciała i wagę ok. 3 kg. Kończyny o długości ok. 12-14 cm, smukłe z czterema placami, zakończonymi racicą. Futro koloru od płowo po ciemnobrązowy, ciemniejsze na grzbiecie i białe w spodniej części ciała. Na każdym boku może ciągnąć się do 5 jasnych(białych, lub kremowych) pasów, lub rzędów plam i wzorów. Bardzo podobny do spokrewnionych kanczylka indyjskiego i kanczylka żółtopręgiego, odróżniane jedynie na podstawie cech anatomicznych(budowa czaszki).

Dymorfizm ciała

Zaznaczony. Samce osiągają zwykle mniejsze rozmiary, natomiast ich kły górne często przerastają, wystając poza pysk zwierzęcia(kły używane są do walk).

Populacja i zagrożenia

Z pojedynczych badań terenowych nad tym gatunkiem, wiadomo iż występuję on dosyć powszechnie. Zasiedla pospolicie większość typów lasów na wyspie, lecz także plantację i przydomowe ogrody. Obecnie jednak z uwagi na rzadkość prowadzenia badań nad tym gatunkiem, oraz niejednoznacznym zasięgiem, liczebność populacji, jak i jej trend nie jest znany. Jednymi z najpoważniejszych zagrożeń dla kanczyla jest obecnie degradacja środowiska, przez wycinkę lasów pod uprawy, pastwiska i zabudowania mieszkalne, oraz pożary lasów. Kanczylek białoplamy potrafi jednak przystosować się do terenów zmienionych przez człowieka np. plantacji, ogrodów, przez co jego sytuacja nie jest aż tak poważna jak innych gatunków zwierząt. Kanczylek jest także celem polowań lokalnej ludności(bardzo mały wpływ na liczebność). Podczas wojny domowej na Sri Lance(2008-2009) na wielu terenach ochrona naturalnego środowiska została zawieszona, przez co kanczyl często bywał obiektem polowań z broni palnej, mimo to nie wydaje się aby miało to znaczący wpływ na liczebność ssaka. Obecnie prowadzi się okresowe polowania na kanczylki w celach sportowych i dla mięsa. Przez IUCN kanczylek białoplamy klasyfikowany jest jako niskiego ryzyka na wyginięcie.

Pożywienie

Gatunek głównie owocożerny. Zjada głównie opadłe owoce znajdowane w runie leśnym. Wybiera te z dużą zawartością białka i niską włóknistością(oskomian, chlebowiec). Spożywa również młode pędy drzew i krzewów, liście, trawy i pnącza. Zaobserwowano iż urozmaica dietę w owady i inne niewielkie bezkręgowce.

Zachowanie

Kanczylek białoplamy jest gatunkiem słabo poznanym, lecz z uwagi na podobieństwa morfologiczne, jak i behawioralne pozostałych dwóch gatunków z rodzaju Moschiola, przyjęto iż wzorcowe zachowanie kanczylków mogą występować także u kanczylka białoplamego. Żyje samotnie, rzadziej w parach. Ich aktywność przypada w dzień, jak i w nocy. U kanczylków występuje przypuszczalnie terytorializm, a kilka osobników jednocześnie można spotkać jedynie w okresie rozrodczym. Kanczyle porozumiewają się przy pomocy pisków i bodźców chemicznych. Nie występuje u nich zachowanie zwane "flehmen", czyli podnoszenie wargi górnej i odsłonięcie narządu Jacobsona w celu identyfikacji feromonalnej. Zamiast tego samce często zlizują mocz samicy w celu identyfikacyjnym. Nie rzadkie są walki samców, podczas których zwierzęta wymieniają się kopnięciami, oraz ugryzieniami, dotkliwymi z uwagi na wydłużone kły. Mimo terytorializmu, zwierzęta zwykle ignorują się wzajemnie, podczas wkraczania na nieswoje tereny. Zwykle kanczyle zachowują się cicho, ukrywając się wśród gęstej roślinności, co ułatwia im ubarwienie futra, unikając tym samym drapieżników. Zauważone szybko i zwinnie ciekają. Nie boją się schronić w wodzie, gdzie świetnie poruszają się.

Rozród

Zachowania rozrodcze kanczylka białoplamego są słabo poznane, a większość znanych informacji pochodzi z hodowli w niewoli. Okres rozrodczy kanczylka białoplamego trwa od czerwca do lipca. Samce w tym okresie przeszukują teren w poszukiwaniu gotowych do godów partnerek. U spokrewnionych gatunków przed kopulacją samiec piszczy, oraz ociera się o partnerkę, oznaczając ją przy pomocy gruczołu śródżuchwowego, podobne zachowanie może występować także u kanczylka białoplamego. Ciąża kanczylka trwa od 150 do 160 dni, po czym samica rodzi 1, bardzo rzadko 2 młode. Noworodek waży przeciętnie 320 gram, choć jego masa jest ściśle związana z masą matki. Młode ubarwieniem przypomina osobnika dorosłego. Zwykle w przeciągu 30 minut od narodzin potrafi ustać na nogach. Młode pozostają w ukryciu, a opieka matczyna ograniczana jest do minimum(przez co zmniejszone jest ryzyko wykrycia młodego przez drapieżnika). Matka odwiedza swoje dziecko tylko kilka razy dziennie na kilka minut, aby nakarmić go mlekiem. Okres usamodzielnienia i dojrzałości płciowej kanczylka białoplamego nie jest znany, lecz u spokrewnionego gatunku kanczyli, młode odstawiane jest od piersi w przeciągu 3 miesięcy od narodzin, a dojrzałość płciową uzyskuje w wieku 4-5 miesięcy. U kanczyli występuje zjawisko rui poporodowej(samica może zajść w ciąże w przeciągu kilku dni od porodu).

Długość życia

Kanczyle w naturalnym środowisku żyją przeciętnie 8-12 lat. Jedyna udokumentowana długość życia kanczylka białoplamego w niewoli wynosiła 6 lat i 9 miesięcy.

Naturalni wrogowie

Głównie duże drapieżniki. Kanczylek białoplamy może padać ofiarą lamparta lankijskiego(Panthera pardus kotiya). Sporadycznie może padać ofiarą puchacza jarzębatego(Bubo nipalensis), krokodyli(błotnego i różańcowego), a osobniki młode waranów(bengalskiego, paskowanego) i węży(np. pytona tygrysiego). Kanczylek białoplamy może być także gospodarzem nicieni(Setaria) i świdrowców(Trypanosoma).

Znaczenie dla człowieka

Kanczylek białoplamy bywa obiektem polowań w celach sportowych, lub dla pozyskania dziczyzny, zwłaszcza dla ludności lokalnej. Często gatunek można spotkać na terenach plantacji i ogrodów, lecz nie jest postrzegany jako szkodnik. Istnieje kilka doniesień o przetrzymywaniu owego kanczylka w niewoli.

Systematyka i pokrewieństwo

Kanczylowate to rodzina ssaków parzystokopytnych o prymitywnej formie. Wyglądem przypominają krzyżówkę ssaka kopytnego z gryzoniem. Ich początków możemy szukać w późnym eocenie(33-38 milionów lat temu). Przykładem wczesnych kanczyli są min. Krabitherium waileki i Archaeotragulus krabiensis, wyglądem przypominające dzisiejszych przedstawicieli. Kanczyle podobnie jak inne przeżuwacze posiadają czterokomorowy żołądek, lecz księgi(trzeci przedżołądek) jest bardzo słabo rozwinięty. W przeciwieństwie do większości przeżuwaczy, sporadycznie odżywiają się pokarmem zwierzęcym(bezkręgowcami, rybami). Kanczyle nie posiadają poroża, ani rogów, natomiast podobną funkcję spełniają u nich wydłużone kły(okazalsze u samców). Niektóre kanczyle chętnie pływają i nurkują, zwłaszcza kiedy chronią się przed atakiem drapieżnika. Pierwotnie do rodziny kanczylowatych zaliczano 4 gatunki, jednak obecnie poprzez dokładniejsze badania ich liczba wzrosła do 10(obecnie żyjących). Znanych jest także kilka gatunków wymarłych. Obecnie kanczyle występują na terenie południowej i południowo-wschodniej Azji, Indonezji i w centralnej i zachodniej Afryce(wodnokanczyl afrykański), choć gatunki prehistoryczne zamieszkiwały także Europe Środkową, czy Azję Zachodnią. Większość kanczyli nie jest gatunkami zagrożonymi(6 notuje się jako niskiego ryzyka na wyginięcie, natomiast 3 jako brak danych odnośnie zagrożenia). Jeden gatunek kanczyl ciemny(Tragulus nigricans) jest poważnie zagrożony wyginięciem, głównie z uwagi na kłusownictwo i utratę siedliska.

Kanczylek białoplamy jest najbliżej spokrewniony z innymi przedstawicielami rodzaju Moschiola(rodzaj liczy 3 gatunki), min. z kanczylkiem żółtopręgim(Moschiola kathygre) i kanczylkiem indyjskim(Moschiola indica). Niegdyś(do 2005 roku) wszystkie 3 gatunki były klasyfikowane jako jeden kanczyl indyjski(Moschiola meminna).

Ciekawostki

•  Słowo "kanczyl" pochodzi z języka francuskiego i oznacza "małą kozę", natomiast epitet gatunkowy meeminna pochodzi z języka syngaleskiego i tłumaczy się jako "myszo-podobny jeleń".
• Z wyglądu kanczyle przypominają bardziej afrykańskie dujkery(antylopy) i amerykańskie aguti(gryzonie), lecz nie są z nimi spokrewnione(przykład konwergencji).
• Kanczyle są najmniejszymi kopytnymi świata. Kanczyl orientalny(Tragulus kanchil) waży ok. 2 kg, co czyni go najmniejszym kanczylem i ssakiem kopytnym świata. 
• Przypuszczalnie kanczyle są najbliższymi krewnymi wymarłej rodziny kopytnych Hypertragulidae, które zamieszkiwały tereny Ameryki Północnej, Azji i Europy 46,2-13,6 mln lat temu(eocen-miocen). Przypominały dzisiejsze sarny, lub piżmowce.

Bibliografia:

-https://pl.wikipedia.org/wiki/Kanczylowate

-https://en.wikipedia.org/wiki/Chevrotain

-http://www.ultimateungulate.com/cetartiodactyla/Tragulidae.html

-http://www.iucnredlist.org/details/41779/0

-http://animaldiversity.org/accounts/Moschiola_meminna/

-https://en.wikipedia.org/wiki/Hypertragulidae