Morpho cypris - jeden z najpiękniejszych motyli świata

• Królestwo: Zwierzęta
• Typ: Stawonogi
• Gromada: Owady
• Rząd: Motyle
• Rodzina: Rusałkowate
• Gatunek: Morpho cypris

Występowanie

Morfida Morpho cypris można spotkać na terenie południowego Nikaragua, Kostaryki, Panamy, Kolumbii i zachodniej Wenezueli. Jego występowanie w innych częściach Wenezueli, oraz na terenie Ekwadoru wymaga potwierdzenia. Niektóre źródła mówią także o jego występowaniu na terenie Trynidadu i Tobago.

Siedlisko

Morpho cypris najczęściej żyje wśród koron drzew na terenie lasów deszczowych. Preferuje tereny wzdłuż cieków wodnych(strumieni, rzek), gdyż przerwy wśród koron drzew umożliwiają motylowi swobodny lot.

Ogólny opis

Skrzydła przednie, jak i tylne motyli z rodzaju Morpho posiadają podobną wielkość. Zwykle jedynie górny kraniec przedniej pary skrzydeł jest bardziej wydłużony. Brzegi skrzydeł mogą być delikatnie karbowane, zwłaszcza na tylnej parze skrzydeł. Głowa, tułów, odwłok i nogi zwykle ciemnego koloru. Podobnie jak u innych przedstawicieli rusałkowatych, pierwsza para odnóż zredukowana. Gąsienice zwykle czerwono-brązowe z jaśniejszymi plamami na grzbiecie i drażniącymi włoskami, gęsto usytuowanymi na części głowowej, oraz w kilku parzystych kępkach na grzbietowej części ciała. Pozostała część ciała pokryta rzadszym owłosieniem.

Morpho cypris jest dużym przedstawicielem rodziny rusałkowatych, osiągającym od 12 do 14 cm rozpiętości skrzydeł. U tego gatunku występuje wyraźny dymorfizm płciowy. Przednia para skrzydeł samca jest koloru ciemno błękitnego z metalicznym połyskiem. Na skrzydłach ciągną się 2 rzędy białych plam. Jeden rząd blisko krańca skrzydła. Plamy są małe i rzadko połączone. Drugi rząd w okolicach środka skrzydła. Plamy są wyraźnie większe, często zlewają się ze sobą. Spód skrzydeł biało-brązowy. Zwykle odzwierciedla białe rzędy plam na wierzchniej stronie, lecz dodatkowo między nimi występują 3 duże, brązowe pawie oczka. Tylna para skrzydeł podobnie ciemno błękitna z metalicznym połyskiem. Rzędy białych plam kontynuują się na owym skrzydle, lecz zwykle łączą się ze sobą tworząc pręgę. Spód skrzydła biało-brązowy, odzwierciedla wierzchnią stronę. Między białymi pręgami, występuje 6 brązowych białych oczek, różnych wielkości(zwykle przednie większe). Samica koloru żółtobrązowego. Okolice brzegów skrzydeł, oraz przednia część przedniej strony skrzydła(discal cell) koloru czarnego, lub ciemnobrązowego. Na granicznej, ciemnej stronie skrzydła widoczny jest jasny(żółtobrązowy) rząd plam. Spód skrzydła biało brązowy, nieodzwierciedlający wierzchnią stronę. Widoczne brązowe pawie oczka(zwykle 3 na przedniej parze i 6 na tylnej). Gąsienica posiada zwykle mozaikę kolorów na ciele(czarny, zielony, brązowy, żółty i szary) z jasnozielonymi, dużymi dwiema plamami na grzbiecie. Spód ciała szary. Gąsienica posiada charakterystyczne dla morfidów owłosienie. Poczwarka koloru zielonego, kształtem przypominając odwróconą łezkę.

Dymorfizm płciowy

Bardzo wyraźny. Różnica w ubarwieniu skrzydeł(patrz wyżej). Nie zaobserwowano różnic w wielkości między płciami.

Populacja i zagrożenia

Morpho cypris nie podlega klasyfikacji w stopniach zagrożenia IUCN. Istnieje jednak kilka poważnych zagrożeń dla przetrwania gatunku min. utrata siedliska(wycinka i fragmentacja lasów, osuszanie terenów), oraz kolekcjonerstwo(motyle są masowo wyłapywane i sprzedawane kolekcjonerom). Niektóre podgatunki, jak Morpho cypris bugaba, Morpho cypris aphrodite i Morpho cypris schausi są motylami rzadkimi i traktowanymi jako zagrożone, mimo to nadal nie zostały wpisane na listę gatunków zagrożonych IUCN. Obecnie motyle chronione są jedynie na terenie parków narodowych, choć niektóre kraje(jak Kostaryka, czy Nikaragui) wykazały inicjatywę ochrony owego gatunku.

Pożywienie

Preferowaną rośliną żywicielską jest Inga marginata(rodzina bobowatych), lecz możliwe że może żerować także na innych gatunkach roślin. Imago odżywi się głównie sokiem mlecznym(ciecz wydostająca się z uszkodzonych tkanek roślinnych) i cieczą z sfermentowanych owoców. Przypuszczalnie jak inne motyle jego rodzaju, imago nie żywi się nektarem kwiatowym.

Zachowanie

Morpho cypris jest motylem dziennym. Imago żyje wśród koron drzew, choć w poszukiwaniu partnera może przemieszczać się między wszystkimi strefami lasu. Mimo iż motyl żyje wśród gęstych koron drzew, atrakcyjne są dla nich strefy otwarte(szerokie odstępy między koronami, spowodowanymi na przykład przepływającą rzeką). Samce morfida posiadają wojowniczy charakter. Nie akceptują na swoim terytorium nie tylko innych samców, lecz także innych motyli. Samce imago przez większość dnia, głównie w godzinach porannych i południowych, patrolują terytorium w poszukiwaniu partnera. Większość aspektów życia gatunku nie jest poznana.

Rozród

Brak danych. Przypuszczalnie cykl rozwojowy nie odbiega nadto od spokrewnionych gatunków. Kopulacja u morfidów trwa dosyć długo(od kilku godzin, przez kilka dni).  Samica składa skupisko małych, zielonych jaj na wierzchniej stronie liścia rośliny żywicielskiej. Po ok. 9 dniach wykluwają się gąsienice, które od razu zaczynają żerować. Gąsienice posiadają drażniące owłosienie, które przy kontakcie ze skórą powodują zwykle niegroźne oparzenia i wysypkę. Niektóre doniesienia mówią iż gąsienice morfidów przejawiają zachowania kanibalistyczne. Przed przeobrażeniem się w poczwarkę, larwa przechodzi ok. 4-6 wylinek. Przepoczwarczenie trwa ok. 3 dni. Poczwarka zwykle zawieszona jest na łodydze. Przy dotknięciu drga, emitując ultradźwięki, mające za zadanie odpędzić drapieżniki. Ukształtowany motyl uwalnia się ze skorupki poczwarki, rozkłada skrzydła w celu wysuszenia ich i odlatuje. Cały cykl od jajka do imago trwa ok. 100 dni.

Długość życia

Cały cykl życia morfida trwa ok. 140 dni. Imago żyje od 2 do 4 tygodni.

Naturalni wrogowie

Niektóre ptaki np. złotopióry, tyrankowate, lecz także pająki, żaby i bazyliszki. Gąsienice posiadają bardzo skuteczny mechanizm obronny(włoski drażniące), jednak mało skuteczny przed atakiem mrówek. 

          

Znaczenie dla człowieka

Z uwagi na niepowtarzalne zabarwienie skrzydeł samców, motyl jest bardzo cenionym egzemplarzem w kolekcjach zbieraczy motyli. Najczęściej przywabia się je przy pomocy lekko sfermentowanych owoców, lecz z uwagi na żerowanie głównie w koronach drzew, gatunek rzadko zostaje uchwycony. Poza tradycyjnym zbieraniem motyli w celu ich wypreparowania, nierzadko poluje się na ten gatunek w celu jego sfotografowania. Rdzenna ludność wykorzystuje skrzydła morfidów jako rodzaj biżuterii. Niektóre morfidy są hodowane, głównie w celu zaspokojenia potrzeb kolekcjonerów na rynku, oraz jako atrakcja w motylarniach.

Systematyka i pokrewieństwo

Morpho jest rodzajem o niejednoznacznie określonej liczbie przedstawicieli. Niektóre źródła podają iż jest ich jedynie 29, inne znów uznają ponad 450 gatunków. Według Catalogue of Life obecnie znanych jest 83 gatunków z rodzaju Morpho. Jednak według niektórych badaczy pewne podgatunki należy klasyfikować jako gatunki, stąd zmienna liczba przedstawicieli rodzaju.

Morfidy należą do jednych z najpiękniejszych motyli świata. Połyskujące, żywo zabarwione skrzydła ustępują urodzie jedynie niektórym przedstawicielom rodzajów Papilio i  Ornithoptera. Do najbardziej rozpoznawalnych gatunków należą te o niebieskim zabarwieniu skrzydeł(np. Morpho rhetenor, Morpho didius). Kolor niebieski nie jest jednak wynikiem pigmentacji skrzydła. W rzeczywistości błękitne i zielone morfidy posiadają skrzydła w kolorze żółtobrązowym, lecz przestrzenie między łuskami skrzydeł motyli załamują światło, a bruzdy na ich powierzchni powodują jego dyfrakcję i interferencję. Światło niebieskie jest odbijane, natomiast inne kolory przepuszczane. Zwykle samce morfidów mogą pochwalić się błękitnym zabarwieniem skrzydeł, lecz u niektórych gatunków także samice posiadają jaskrawe ubarwienie, choć zwykle mniej intensywne niż u płci przeciwnej(np. Morpho anaxibia, Morpho didius). Jednak nie wszystkie morfidy posiadają niebieskie skrzydła, można spotkać motyle o ciemnobrązowych (np. Morpho hecuba) i białych skrzydłach(np. Morpho laertes). Morfidy osiągają także dość duże rozmiary, będąc jednymi z największych motyli świata. Najmniejszy morfid osiąga 7 cm rozpiętości skrzydeł(Morpho rhodopteron), natomiast największy do 20 cm rozpiętości(Morpho hecuba).

Morfidy zamieszkują tropikalne tereny, głównie lasy deszczowe(choć niektóre gatunki zasiedlają także tropikalne lasy suche i wtórne), na terenie Ameryki Łacińskiej(od Argentyny po Meksyk). Zasiedlają różne piętra lasu, od bliskiego runa leśnego po piętro koron drzew(natomiast samce morfidów poszukujące partnerek zwykle przeszukują wszystkie piętra). Morfidy są motylami o samotniczym trybie życia(poza okresem rozrodczym), o dosyć silnym terytorializmie. Morfidy korzystają przypuszczalnie z przystosowania zwanego mimikrą, używając do tego niebieskiego, dobrze widocznego i połyskującego, zabarwienia na skrzydłach. Motyle(zwłaszcza samce które najczęściej zmuszone są przeszukiwać las w poszukiwaniu partnerów) wykorzystując jaskrawą barwę, upodabniają się od zwierząt broniących się toksynom. Dodatkowo obecność oczek na skrzydle może mylić potencjalne drapieżniki, które aby uchwycić ofiarę zwykle celują w oczy. Motyl chroni ważniejsze części ciała, tracąc przy odrobinie szczęścia jedynie kawałek skrzydła. Większa ilość oczu może także zmylić drapieżnika, a ich wielkość może dawać złudzenie większego rozmiaru ofiary. Odpoczywający morfid składa skrzydła, a na widoku pozostawia brązową spodnią część. Motyl wykorzystuje zdolności kamuflujące, upodabniając się do martwej roślinności. Lecący motyl, u którego na zmianę pojawia się jaskrawa i ciemna strona skrzydła, może być także mylące dla drapieżnika. Ekologia morfidów nadal w dużej mierze pozostaje niepoznana.

Obecnie żaden przedstawiciel rodzaju Morpho nie jest notowany przez IUCN. Mimo to niektóre gatunki morfidów mogą być zagrożone wyginięciem, lecz z uwagi na brak badań nad populacjami i czynnikami zagrażającymi gatunkom, programy ochronne nie mogą zaistnieć. Większości gatunkom zagraża utrata siedliska(wycinka i fragmentacja lasów), kolekcjonerstwo i zmiany klimatyczne.

Ciekawostki 

• Samce Morpho cypris, wraz z Morpho rhetenor posiadaja najbardziej opalizujące na niebiesko skrzydła ze wszystkich morfidów.
• Słowo Morpho pochodzi z języka starogreckiego i jest zmodyfikowanym słowem określającym Afrodytę, boginię piękna. Natomiast epitet gatunkowy cypris to jedno z przydomków Afrodyty. 
• Wyróżnia się 9 podgatunków Morpho cypris(Morpho cypris cypris, Morpho cypris bugaba, Morpho cypris cellamaculosa, Morpho cypris chrysonicus, Morpho cypris cyanites, Morpho cypris erna, Morpho cypris lathyi, Morpho cypris lelargei, Morpho cypris magiscaeca). Czasami wyróżnia się także inne podgatunki np. Morpho cypris aphrodite i Morpho cypris schausi.
• Gatunek po raz pierwszy został naukowo opisany przez angielskiego entomologa John'a Obadiah'a Westwood'a w 1851 roku.       

Bibliografia:
-http://www.rainforest-alliance.org/species/blue-butterfly
-http://en.butterflycorner.net/morpho-cypris.453.0.html
-http://morpho.co/cypris.html
-https://en.wikipedia.org/wiki/Morpho_cypris
-http://mrnussbaum.com/amazon/blue_morpho/
-http://entnemdept.ufl.edu/creatures/bfly/blue_morpho.htm
-http://www.catalogueoflife.org/col/search/all/key/Morpho+cypris/fossil/0/match/1