Dziwogon spiżowy - bojownik fałszerz

• Królestwo: Zwierzęta
• Podtyp: Kręgowce
• Gromada: Ptaki
• Rząd: Wróblowe
• Rodzina: Dziwogony
• Gatunek: Dziwogon spiżowy(Dicrurus aeneus)

Występowanie

Zamieszkuję Azję Południową i Południowo-Wschodnią. Jego zasięg występowania rozciąga się od południowych, wschodnich i północno-wschodnich Indii, Nepalu(pogórze Himalai) przez Bhutan, Bangladesz, Birmę, Laos, Wietnam, południowe Chiny, Tajwan, Kambodżę, Tajlandię, Malezję po Sumatrę(Indonezja) i Borneo(Malezja i Indonezja). Uznany za wymarły na terenie Singapuru.

Siedlisko

Wszelkiego rodzaju środowiska leśne. Preferuje wilgotne lasy liściaste, unikając terenów podmokłych i głębi dużych lasów.

Ogólny opis

Dziwogony to monotypowa rodzina(z jednym rodzajem) niedużych ptaków. Posiadają dość dużą głowę z prostym, długim typowym dla owadożerców dziobem, zwykle w kolorze szarym, lub czarnym. Skrzydła dość długie i szerokie. Nogi krótkie, czarne, lub szare. Ogon jest cechą charakterystyczną rodziny(skąd nazwa). Jest długi i rozwidlony, u niektórych gatunków z dodatkowymi strojeniami(np. dziwogon rajski). Upierzenie ciemne(czarne, szare), często z metalicznym połyskiem.

Dziwogon spiżowy osiąga 23-24 cm długości ciała i wagę 22-30 gramów. Dziób koloru czarnego, tęczówki brązowe, natomiast nogi szarawe. Upierzenie czarne na całym ciele, silnie opalizujące kolorem niebieskim i filetowym, zwłaszcza na grzbiecie, czubku głowy i piersi. Pióra na czubku głowy, szyi i piersi są zwykle większe i szersze niż na innych częściach ciała. Ogon długi, podobnej długości do pozostałej reszty ciała, widocznie rozwidlony. U osobników młodocianych upierzenie przybiera ciemnobrązowy kolor, połysk piór jest mniej widoczny, a pióra pokryw podskrzydłowych posiadają białe końcówki.

Dymorfizm płciowy

Nie występuje. Obie płcie wyglądają podobnie.

Populacja i zagrożenia

Gatunek globalnie niezagrożony, klasyfikowany przez IUCN jako najmniejszego ryzyka na wyginięcie. Dość powszechny min. na terenie Himalajów, Ghatów Zachodnich i Bangladeszu. Populacja podgatunku zamieszkującego Tajwan(Dicrurus aeneus braunianus) została oszacowana na 10-100 tysięcy par lęgowych. Gatunek uznawany od 1960 roku na terenie Singapuru za wymarły, choć widywany na tym obszarze jeszcze do 1990 roku. Przyczyny wymarcia nie są znane, choć przypuszcza się iż mogło się do tego przyczynić niszczenie naturalnych siedlisk(wycinka i degradacja lasów). Globalnie zagrożenia dla przetrwania gatunku nie są znane.

Pożywienie

Gatunek owadożerny. Poluje głównie na muchówki, błonkoskrzydłe i motyle. Niektóre badania dowodzą także iż sporadycznie spija nektar kwiatowy.

Zachowanie

Ptak dzienny, żyjący samotnie, monogamicznymi parami, rzadziej łącząc się w większe grupy. Zwykle odznaczają się dużym terytorializmem, odpędzając osobniki swojego, jak i innych gatunków ptaków ze swojego rewiru. Dziwogony w obronie gniazda potrafią zaatakować nawet znacznie od siebie większego napastnika. Nieraz jednak mogą tworzyć stada mieszane, wraz z innymi gatunkami podczas żerowania. Podczas żerowania najczęściej siedzą na cienkiej, pojedynczej gałązce w pozycji pionowej i wypatrują owadów(podobnie jak robią to dzierzby). Wypatrzoną ofiarę łapie w locie w powietrzu, lub z ziemi i przenosi ją zwykle w swoje ulubione miejsca, gdzie zjada zdobycz. Czasami dziwogon schodzi na ziemie, gdzie poszukuje pożywienia. Wodę spijają podczas opadów, lub zebraną w liściach, wtedy także często korzystają z kąpieli. Mają dosyć szeroką gamę wydobywanych dźwięków. Typowy odgłos komunikacyjny to krótkie ćwierkanie(pi-pi-pi-pi), przedłużane zwykle podczas alarmowania(piu-pi, piu-pi). Śpiew to zwykle seria donośnych ćwierkań, lub pisków(czasami podobnych do śpiewu zeberek). Zwykle samce śpiewają jedynie w porze godowej. Jednak dziwogony znane są z tego iż często mogą naśladować inne ptaki, zwłaszcza jeżeli żyją w ich towarzystwie. Mogą sezonowo migrować, zwłaszcza w okresach zimowych z terenów górskich.

Rozród  

Okres godowy przypada zwykle od kwietnia do maja, choć w zależności od występowania może nieco odbiegać od normy np. na terenie południowo-zachodnich Indii sezon przypada zwykle w lutym, natomiast na terenach północno-wschodnich Indii w czerwcu. W owym okresie samiec znacznie częściej śpiewa, aby znaleźć partnerkę i zachęcić ją do godów. Nieduże, otwarte, na kształt filiżanki gniazdo(niewiele większe od samego ptaka) budowane jest na wysokim drzewie(zwykle na rozgałęzieniach konarów, lub gałęzi) z włókna roślinnego i pajęczyn. Samica składa od 3 do 4 jaj, oboje rodzice wysiadują i opiekują się pisklętami. Czas inkubacji trwa ok. 20 dni. W wieku ok. 30 dni pisklęta uczą się latać i opuszczają gniazdo, lecz jeszcze przez kilka tygodni są dokarmiane przez rodziców. Wiek dojrzałości płciowej nie jest znany.

Długość życia

Brak danych.

Naturalni wrogowie

Ptaki drapieżne np. sokoły, dzierzby, krukowate, a także kotowate, czy węże(zwykle te nadrzewne).

Znaczenie dla człowieka

Gatunek nie posiada szczególnego znaczenia dla człowieka.

Podgatunki

Wymienia się 3 podgatunki dziwogon spiżowego, które wyróżnia różnica w osiąganych rozmiarach(z tendencją malejącą od północnych form po południowe):

• Dicrurus aeneus aeneus - zamieszkuje Indie, południowe Chiny i Azję Południowo-Wschodnią.
• Dicrurus aeneus braunianus - występuje endemicznie na wyspie Tajwan(Chiny). Zamieszkuje tereny górskie. Jest przypuszczalnie najmniej licznym i jedynym podgatunkiem dziwogona spiżowego, którego populacja została oszacowana(10-100 tysięcy par lęgowych).
• Dicrurus aeneus malayensis - zasiedla Półwysep Malajski, wyspy Sumatrę i Borneo. Osiąga najmniejsze rozmiary.

Czasami wymienia się także podgatunek Dicrurus aeneus kwangsiensis(zasiedlający Chiny), częściej jednak traktowany jako synonim Dicrurus aeneus aeneus.  

Systematyka i pokrewieństwo

Dziwogony to monotypowa rodzina ptaków, obejmująca rodzaj Dicrurus do którego obecnie klasyfikuje się 25 gatunków. Początkowo sądzono iż do rodziny dziwogonów, należy klasyfikować jedynie jeden rodzaj Dicrurus, lecz przeprowadzone badania hybrydyzacji Southerna w latach 90 XX wieku zakwalifikowały do rodziny dziowognów jeszcze trzy podrodziny Rhipidurinae(wachlarzówki), Monarchinae(monarki) i Grallininae(graliny). W roku 2008 roku badacze(L. Christidis i W.E. Boles) podnieśli rangi wachlarzówek, monarek i gralinów do rang rodzin, przez co do rodziny dziwogonów znów klasyfikuje się jedynie jeden rodzaj. Czasami do owej rodziny klasyfikuje się także monotypowy rodzaj Chaetorhynchus(przedstawiciel: prostogonek Chaetorhynchus papuensis), choć przez większość systematyków jego umieszczenie tam(z uwagi na różnice genetyczne i morfologiczne) jest niepoprawne. Dawniej dziwogon spiżowy był klasyfikowany do monotypowego rodzaju Chaptia.

Dziwogony zamieszkują głównie wiecznie-zielone, otwarte lasy i obszary zakrzewione na terenach Azji, Afryki i Australii. Przypuszczalnie pojawiły się w epoce mioceńskiej na terenach indyjsko-malajskich. Na tereny afrykańskie dotarły ok. 15 mln lat temu, na australijskie 6 mln lat temu.

Dziwogony są ptakami dziennymi, zwykle żyjącymi samotnie, parami, rzadziej w większych grupach. Zwykle terytorialne, nie akceptujące innych ptaków(także innych gatunków)w obrębie swojego rewiru, a zwłaszcza w pobliżu gniazda. Potrafią zaatakować ptaka wielkości jastrzębia, czy sowy, a nierzadko obserwowano ataki obronne skierowane przeciwko małpą, kotą, łasicą, czy nawet ludziom(np. dziwogon komorski Dicrurus waldenii). Polują głównie na owady i drobne bezkręgowce, chwytane w powietrzu, lub zbierane z powierzchni ziemi. Czasami mogą upolować także małego kręgowca np. młodą jaszczurkę. U niektórych gatunków zaobserwowano pożywienie się także nektarem kwiatowym. Dziwogony znane są z możliwości naśladowania dźwięków. Często naśladują dźwięki wydobywane przez inne ptaki, a nawet ssaki. Najczęściej wykorzystują to do płoszenia żerujących ptaków, naśladując ich odgłos alarmowy(dzięki czemu podczas polowania nie posiadają konkurencji). Dziwogony potrafią nauczyć się ponad 50 rodzajów odgłosów, dzięki czemu potrafią wykorzystać dany odgłos do danego gatunku ptaka. Ptaki te korzystają także z tzw. kąpieli mrówkowych(zwłaszcza dziwogon długosterny Dicrurus macrocercus). Dziwogon przysiada zwykle na mrowisku, trzebiąc się i rozkładając skrzydła, daje się opleść owadom, które w obronie uwalniają kwas mrówkowy. Te tajemnicze zachowanie przypuszczalnie ochrania ptaka przez pasożytami, grzybami i drobnoustrojami, gdyż kwas mrówkowy działa toksycznie na większość z nich.

Dziwogony są ptakami słabo poznanymi. Ich populacja i czynniki zagrażające ich przetrwaniu są zwykle słabo poznane. Mimo to większość dziwogonów jest uznawana za gatunki niskiego ryzyka na wyginięcie. Dziwogon wachlarzowaty(Dicrurus menagei) i dziwogon brązowoskrzydły(Dicrurus fuscipennis) są gatunkami poważnie zagrożonymi wyginięciem, którym zagraża przede wszystkim utrata siedliska.

Ciekawostki

• W slangu na terenie Australii i Nowej Zelandii określenie "drongo", oznacza głupca, kretyna, idiotę. Nie odnosi się do jednak do dziwogonów, lecz do australijskiego konia wyścigowego o imieniu Drongo, który mimo licznych startów w zawodach, nigdy nie wygrał.
• Dziwogony są obiektem badań nad tematem teorii umysłu. Badania nad dziwogonem żałobnym(Dicrurus adsimilis) zamieszkującym Afrykę wykazały iż ponad 20% udziału w diecie ptaka, pochodzi z kleptopasożytnictwa(czyli wykradaniu pożywienia). Ptak wykorzystuje zapamiętane dźwięki alarmowe różnych zwierząt(zwłaszcza tymalii i surykatek), oraz przepłasza je od upolowanej ofiary. Może to być dowód na to iż dziwogon posiada świadomość o stanie umysłu innych zwierząt(teoria umysłu), choć większość badaczy sądzi jednak iż teoria umysłu odnosi się wyłącznie do ludzi.
• Dziwogon spiżowy został opisany naukowo po raz pierwszy w 1817 roku przez francuskiego ornitologa Louis'a Jean Pierre Vieillot.    

Bibliografia:
-https://books.google.pl/books?id=DgZCBAAAQBAJ&pg=PA152&lpg=PA152&dq=Dicrurus+aeneus+Status+and+conservation&source=bl&ots=do0ZhXf6zZ&sig=2D5xJzOQzYUaNKMFKPKXC9aqmwo&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwiQ5o3v26rRAhVKchQKHUjJBWk4ChDoAQg8MAc#v=onepage&q=Dicrurus%20aeneus%20Status%20and%20conservation&f=false
-http://www.hbw.com/species/bronzed-drongo-dicrurus-aeneus
-http://www.iucnredlist.org/details/22706973/0
-https://en.wikipedia.org/wiki/Bronzed_drongo
-https://en.wikipedia.org/wiki/Drongo
-https://pl.wikipedia.org/wiki/Kleptopaso%C5%BCytnictwo
-http://news.nationalgeographic.com/news/2014/05/140501-drongo-kalahari-desert-meerkat-mimicry-science/