Puchacz przylądkowy - górska, afrykańska sowa

• Królestwo: Zwierzęta
• Podtyp: Kręgowce
• Gromada: Ptaki
• Rząd: Sowy
• Rodzina: Puszczykowate
• Gatunek: Puchacz przylądkowy(Bubo capensis)

Występowanie

Zakres występowania puchacza przylądkowego dość silnie rozczłonkowany i nieregularny z uwagi na wymagania siedliskowe. Sowę można spotkać w południowej Erytrei, Etiopii, środkowej i zachodniej Kenii, wschodniej Ugandzie, północnej i południowej Tanzanii, południowej Malawi, zachodnim Mozambiku, Zimbabwe, zachodnim Namibii, Suazi, Lesotho i niemal na całym terytorium Republiki Południowej Afryki.

Siedlisko 

Tereny górzyste od 2000 m n.p.m. do 4200 m n.p.m.. Ptak preferuje zalesione doliny, skaliste wąwozy i niskie klify, jednak w poszukiwaniu pokarmu często zalatuje na tereny sawannowe, a także blisko osiedli ludzkich.

Ogólny opis

Puchacze(Bubo) to rodzaj sów o kilku charakterystycznych cechach. Głowa jest duża z mocnym i grubym dziobem. U puchaczy występuje zaokrąglona szlara(czyli krótkie pióra ułożone wokół oczu i dzioba, skupiające fale akustyczne i ułatwiające lokalizację źródła dźwięku), natomiast duże oczy przybierają barwę pomarańczową, lub żółtą. Często występują charakterystyczne "uszy", czyli twór z piór na szczycie głowy, zwykle przelewające do głowy, lecz stawiane pionowo w razie zaniepokojenia, lub zainteresowania. Budowa ciała masywna z gęstym upierzeniem. Nogi stosunkowo krótkie z dużymi i zaostrzonymi szponami.

Puchacz przylądkowy osiąga 46-58 cm długości ciała, 33-42 cm rozpiętości skrzydła, 17-24 długości ogona i 0,9-1,8 kg wagi. Szlara puchacza przylądkowego koloru jasnobrązowego, lub kremowego(całość, lub okolice oczu i dzioba) z wyraźnym, czarnym obramowaniem. Oczy żółte, lub pomarańczowe, woskówka koloru szarawego, natomiast dziób ciemno szary. Pierzaste uszy widoczne, ciemnobrązowe na przedniej części i jasno brązowe na tylnej. Reszta głowy koloru brązowego, płowego do szaro-brązowego z czarnymi plamami i przebarwieniami. Wierzchnia część ciała i ogon koloru ciemnobrązowego z białymi, czarnymi i brązowymi plamami i przebarwieniami. Lotki jasnobrązowe z ciemnobrązowym paskowaniem. Wewnętrzne pokrywy skrzydeł jasne, kremowe. Pióra na brzuchu zwykle jasne(kremowe) z ciemną końcówką(dające efekt pręgowania). Brązowe nogi i palce gęsto upierzone(jasne pióra). Szpony ciemnobrązowe.

Dymorfizm płciowy

Samice osiągają większe rozmiary. Samiec 0,9-1,4 kg, natomiast samica 1,2-1,8 kg wagi.

Populacja i zagrożenia

Populacja gatunku nie została oszacowana. Puchacz przylądkowy jest na ogół ptakiem rzadkim i bardzo lokalnym(z uwagi na wymagania siedliskowe), choć można wymienić kilka miejsc gdzie sowa występuje dość pospolicie(przykładowo rejon Mau Plateau, Kenia). Gatunek nie jest uważany za zagrożony, a populacja uznawana za stabilną. Nie są znane poważne zagrożenia dla przetrwania gatunku, choć lokalnie sowie może zagrażać stosowanie pestycydów do zwalczania gryzoni, zaplątania się w druty kolczaste i instalacje elektryczne. Przez IUCN puchacz przylądkowy klasyfikowany jest jako niższego ryzyka na wyginięcie.

Pożywienie

Głównie ptaki i średniej wielkości ssaki. Do ofiar puchacza przylądkowego można zaliczyć zające, góralki, nietoperze, szczury, golce, gołębie, kaczki i perlice. Czasami poluje także na jaszczurki, żaby, kraby, skorpiony i większe owady.

Zachowanie

Puchacz przylądkowy jest gatunkiem o nocnym trybie życia, choć nierzadko wychodzi na żer w ciągu dnia(zwykle rano, lub przed zmrokiem). Poluje zwykle na terenach otwartych, nieruchomo czatując na samotnym drzewie, słupie, skale itp., nasłuchując i wypatrując potencjalnych ofiar. Bardzo rzadko atakuje zwierzynę podczas lotu patrolowego. W momencie wykrycia ofiary, frunie bezdźwięcznie lotem ślizgowym w jej kierunku, wyciągając nogi, wraz z szponami ok. pół metra przed celem. Zwierzę zostaje zabite przez wbijające się szpony, lub ugryzieniem w głowę, a następnie przeniesione w bezpieczne dla sowy miejsce(lub dla młodych, bądź partnera). Za dnia sowa odpoczywa, ukryta między skałami, na półkach skalnych(w cieniu), drzewach, gęstwinie, budynkach, rzadziej na ziemi(np. pod krzewem). Z uwagi na barwy maskujące, bardzo trudno wypatrzyć owego ptaka.

Puchacze są terytorialne, żyjąc samotnie, lub w parach. Jednak polują i patrolują teren samotnie, a jedynie za dnia mogą odpoczywać parami. Porozumiewają się za pomocą głębokich chuchań, krótkich "Buh", powtarzanego w odstępie kilku sekund. Dla puchacza przylądkowego znanych jest także kilka innych odgłosów min. "kukuku" wydobywany przez samca podczas zalotów, świszczące "czreeh" wydobywany przez samice, wymuszającą oddanie zdobyczy przez samca, oraz podobny do szczekania "wak-wak" wydobywany w chwili zaniepokojenia.

Puchacz przylądkowy jest gatunkiem osiadłym, czasami zalatującym na bardziej odległe tereny w poszukiwaniu pożywienia. Jedynie młode osobniki, przez ustaleniem swojego terytorium, mogą prowadzić koczowniczy tryb.

Rozród

Okres godowy u puchacza przylądkowego przypada zwykle od czerwca do września, lecz mogą występować kilku miesięczne przesunięcia w zależności od rejonu występowania. Puchacze łączą się przypuszczalnie w monogamiczne, stałe pary. Podczas zalotów, samiec rytmicznie pochyla się naprzemiennie w dół i górę, oraz śpiewa. Duże, otwarte gniazdo budowane jest z gałęzi i materii roślinnej na osłoniętej skalnej półce, w jaskini, szczelinach skalnych, a czasem na ziemi, pod krzewem. Rzadziej puchacz zajmuje gniazda innych większych ptaków np. na drzewach, lub wysokich krzewach. Przeciętnie samica znosi dwa białe jaja(rzadziej 1, lub 3) w odstępie co najmniej 2 dni. Jaja są wysiadywane w sposób ciągły jedynie przez samice przez 34-38 dni, podczas których jest dokarmiana przez samca. Pisklęta początkowo są pokryte białym puszkiem, a ich oczy są zamknięte. W przeciągu 6-8 dni ich oczy otwierają się. Przez pierwsze 17 dni od wyklucia się piskląt, samica prawie nie opuszcza gniazda i dokarmia pisklęta kawałkami mięsa, przynoszonego przez samca, później już często pozostawia pisklęta na dłużej, jednak mimo to na zmianę z samcem, pozostaje w okolicy gniazda. W wieku ok. 45 dni pisklęta zaczynają opuszczać gniazdo i wędrować w jego okolicach, mimo iż jeszcze nie latają. W wieku 70-77 dni młode puszczyki uczą się latać, nadal jednak przez ok. 6 miesięcy pozostają pod opieką rodziców. Dojrzałość płciową puchacze przylądkowe osiągają w wieku ok. 2 lat. Para puchaczy zwykle odchowuje jeden lęg rocznie, choć mogą występować nieregularne odstępy.

Długość życia

Brak danych. W stanie dzikim spokrewnione puchacze żyją średnio 20 lat, choć w niewoli nawet do 60 lat.

Naturalni wrogowie

Dorosłe puchacze są zwykle na szczycie łańcucha pokarmowego i istnieje bardzo małe prawdopodobieństwo że padnie ofiarą drapieżnika. Jedynie młode i niedoświadczone osobniki mogą paść łupem lisów, szakali, czy węży. Jednym z niewielu zagrożeń dla dorosłego osobnika mogą być duże orły np. orzeł czarny.

Znaczenie dla człowieka

Gatunek nie posiada szczególnego znaczenia dla człowieka.

Podgatunki

Wymienia się 3 podgatunki puchacza przylądkowego:

• Bubo capensis capensis - występujący na terenie RPA i Namibii.
• Bubo capensis mackinderi - występujący na terytorium Mozambiku, Zimbabwe i Kenii.
• Bubo capensis dillonii - zamieszkujący Etiopię i Erytreę.

Systematyka, ewolucja i pokrewieństwo

Obecnie do rodzaju Bubo zaliczanych jest 18-27 gatunków współcześnie żyjących, oraz 6 wymarłych w prehistorii. Systematyka puchaczy nie jest obecnie ściśle określona. W 2003 roku do rodzaju Bubo został zakwalifikowany puchacz śnieżny(wcześniej sowa śnieżna), dawniej uważany za przedstawiciela monotypowego rodzaju Nyctea. Badania DNA potwierdziły także iż przedstawiciele rodzajów Ketupa(4 gatunki) i Scotopelia(3 gatunki), należy klasyfikować do rodzaju Bubo. Dokładniejsze badania nad pozostałymi puchaczami, może spowodować iż niektóre gatunki zostaną przeklasyfikowane do innych rodzajów.

Najwcześniejsze szczątki sów datowane są na późny paleocen(56-59 mln. lat, czyli jeden z najstarszych rzędów ptaków). Berruornis orbisantiqui i Ogygoptynx wetmorei są jednymi z najwcześniej znanych sów, lecz należy tu także wspomnieć o Sophiornis quercynus(żył także w tym okresie), który był wielkości kury i wyspecjalizował się głównie do lądowego trybu życia, jednak nie wiadomo czy w rzeczywistości był sową. Podczas paleogenu sowy przystosowały się do różnych nisz ekologicznych, dziś zajmowanych przez inne grupy ptaków, lecz na początku neogenu niektóre linie ewolucyjne sów został wyparte przez lepiej przystosowane ptaki, dziś pozostawiając jedynie dwie rodziny(puszczykowate i płomykówkowate). Puchacze(Bubo) wyewoluowały przypuszczalnie pod koniec pliocenu(3,5-2,5 mln lat temu), choć co prawda znane są szczątki puchaczy opisanych jako Bubo florianae i Bubo perpasta datowane na późny miocen, lecz ich identyfikacja jako przedstawicieli Bubo jest wielce wątpliwa.

Ciekawostki 

• Pisklęta sów zazwyczaj akceptują jako rodzica i naśladują pierwszą istotę jaką zobaczą po otwarciu oczu(zwykle jest to biologiczny rodzic). Stwarza to jednak duże problemy przy odchowie młodych sów przez człowieka, gdyż utrudnia to ich ewentualny powrót na wolność(ptak myśli że należy do naszego gatunku). Czasem także i starsze pisklęta, czy podloty wychowane przez człowieka, przyjmują ludzkie zachowania.  
• Pisklęta puchaczy klują się niejednocześnie, dlatego między rodzeństwem istnieje różnica w wielkości. W przypadku niewystarczającej ilości pokarmu, młodsze i mniejsze pisklęta przegrywają w rywalizacji ze starszym i umierają.
• Gatunek został opisany w 1834 roku przez szkockiego zoologa Andrew'a Smith'a. 

Bibliografia:

-http://www.owlpages.com/owls/species.php?s=1270

-http://www.hbw.com/species/cape-eagle-owl-bubo-capensis

-http://www.iucnredlist.org/details/22688944/0
-file:///C:/Users/plkau02/Downloads/EngelZ_PrzyrodaMechanika.pdf
-http://www.sowy.fwie.eco.pl/www/ekologia.php?ekologia_id=5
-https://www.app.pan.pl/archive/published/app60/app000772014.pdf