Mrównik afrykański - żywa mrówkożerna skamielina

inne nazwy: prosię ziemne

• Królestwo: Zwierzęta
• Podtyp: Kręgowce
• Gromada: Ssaki
• Rząd: Rurkozębne
• Rodzina: Mrównikowate
• Gatunek: Mrównik afrykański(Orycteropus afer)

Występowanie

Szeroko rozpowszechniony w Afryce Subsaharyjskiej od południowych terenów Mauretanii, Mali, Nigru, Czadu, Sudanu i południowo-wschodnich terenów Afryki, aż po Południową Afrykę. Zamieszkuje również lasy deszczowe Kotliny Kongo i Afryki Zachodniej, choć jego rozmieszczenie na tych terenach jest słabo poznana.

Siedlisko 

Akceptuję wiele siedlisk. Przed wszystkim liczny na terenach półpustynnych, trawiastych, krzewiastych i sawannach. Spotykany także w rożnego typu lasach(także deszczowych). Unika terenów bagiennych, pustynnych i skalistych(gdzie trudno wybudować nory). Jego występowanie jest zależne od populacji mrówek i termitów na danych terenie. Spotykany na terenach uprawnych.

Ogólny opis

Mrównik posiada dość charakterystyczna budowę ciała. Ciało jest masywne, zwarte i pokryte grubą, jasną(kremową) skórą. Osiąga 100-130 cm długości ciała, 70 cm długości ogona i masę 40-80 kg. Grzbiet mocno wygięty ku gorze. Głowa wąska z silnie wydłużonym pyskiem. Oczy niewielkie. Na końcu pyska znajdują się duże i szerokie nozdrza z możliwością zamknięcia. Uszy bardzo długie i wąskie(podobne do zajęczych). Kończyny krótkie, muskularne. Przednie krótsze niż tylne, wyposażone w cztery palce(bez kciuka) zakończone długimi pazurami, przypominającymi łopaty. Tyle kończyny posiadają 5 palców, uzbrojone w masywne i szerokie pazury przypominające racice. Ogon mocno umięśniony, wleczony po ziemi. Sierść rzadka, szczeciniasta i brązowa, gęstsza i ciemniejsza jedynie na nogach. 
              

Dymorfizm płciowy

Samce osiągają nieco większe rozmiary. Samice posiadają jaśniej zabarwioną głowę i ogon.

Populacja i zagrożenia

Populacja mrównika nie została oszacowana, nie ma także dowodów na to że populacja może się znacząco zmniejszać lub zwiększać. Sądzi się jednak że z uwagi na rosnącą ekspansję człowieka, niszczenie środowiska i polowania jego liczebność może się zmniejszać. Bywa także tępiony na obszarach rolniczych. Mimo to na obszarach chronionych występuje dość licznie, dodatkowo jego szeroki zakres występowania przyczyniło się do zakwalifikowania go do gatunków niższego ryzyka na wyginięcie.

Pożywienie

Mrównik jest myrmekofagiem, czyli żywi się mrówkami i termitami. Głównym składnikiem diety mrównika są mrówki, których zwierzę może zjadać w okolicach 50 tysięcy podczas jednej nocy. Mrównik rozkopuje gniazdo mrówek długimi pazurami, a następnie łapie owady lepkim językiem. Termity są zwykle łapane podczas ich wędrówek, gdyż w kopcach ich gęstość występowania jest o wiele mniejsza niż mrówek. Jedynym dodatkiem do diety mrówników są owoce ogórków Cucumis humifructus, które są zjadane przez ssaka z uwagi na dużą zawartość wody(nasiona rośliny kiełkują jedynie po przejściu przez układ pokarmowy mrównika).

Zachowanie 

Mrównik afrykański jest zwierzęciem o samotnym trybie życia. Jest zwierzęciem terytorialnym, zajmującym powierzchnie 2-5 km², przy czym tereny zajmowane przez samce są zwykle większe. Aktywność wykazuje po zmroku.

Dzień spędza w norze. Na swoim terytorium mrównik buduje kilka nor, które różnią się swoim zastosowaniem. Jedne służą jako ostoja(miejsce odpoczynku, miejsce ewentualnego schronienia się), inne jako stałe domy, zaś inne wykopywane są jedynie podczas poszukiwania pożywienia i nie mają większego zastosowania. Główna nora jest używana jako sypialnia i schronienie dla młodych. Jest zwykle bardziej obszerna(może pomieścić człowieka) i rozległa niż pozostałe nory(osiąga nieraz 13 metrów długości). Posiada czasem kilka wejść, a układ tunelów i pomieszczeń jest zwykle regularnie zmieniana. Nieraz także sama nora jest opuszczana, a mrównik buduje nową. Poza czasem na żerowanie mrównik często spędza czas na poszerzaniu nor i budowie nowych. Zwykle wchodzi i opuszcza norę z głową skierowaną do wyjścia. Przed opuszczaniem nory wychyla głowę węsząc i zasłuchując kilka minut, wyszukując niebezpieczeństwa, po czym gwałtowanie wybiega z nory na odległość ok. 10 metrów. Skacze, nasłuchuję, telepię głową, aby upewnić się że nie ma drapieżników w pobliżu, po czym zaczyna żerować.

Żerując mrównik powoli porusza się do przodu, starannie obwąchując ziemię, szukając skupisk owadów. Po zlokalizowaniu gniazda, przednimi łapami szybko rozkopuje ziemię, następnie do otworów mrowiska wkłada lepki język, szybko wsuwając go z powrotem wyłapując stawonogi. Otwory nosowe zwierzęcia są  zamykane, co uniemożliwia wniknięciu do niego mrówki, a liczne włoski wewnątrz ochraniają przed pyłkami uwalnianymi podczas kopania. Gruba skóra na ciele chroni mrównika przed ugryzieniami. Podczas posilania się, uszy mrównika zawsze zasłuchują, aby uchronić go przed atakiem drapieżników. Zwykle co noc wybiera inną trasę wędrówek dając tym samym czas na zregenerowanie się mrowisk.

Rozród 

Okres rozrodczy u mrówników przypada różnie w zależności od szerokości geograficznej. W północnych rejonach Afryki rozpoczyna się w marcu/kwietniu, natomiast w południowych w październiku-styczniu. Zwierzęta w owym okresie wyjątkowo dobierają się w pary i pozostają w nich przez kilka dni. Para przyciąga siebie nawzajem przy pomocy bodźców zapachowych. Samiec podczas sezonu kryje wiele samic, natomiast nie wiadomo czy samica posiada wielu partnerów. Ciąża trwa 225-240 dni. Samica rodzi zwykle 1 młode(rzadziej 2). Noworodek rodzi się dobrze rozwinięty(nagi, otwarte oczy, wiele zmarszczek, pazury obecne) i mierzy ok. 55 cm, przy wadzę ok. 2 kg. Początkowo młode karmione jest mlekiem i pozostaje w norze, lecz w przeciągu 2 tygodni ją opuszcza i zaczyna wędrować z matką(uczy się zdobywać pokarm). 3 miesięczny mrównik zaczyna jeść owady, a w wieku 6 miesięcy usamodzielnia się(sam zdobywa pokarm, kopie nory), zwykle w niedługim odstępie czasu odchodzi. Dojrzałość płciową osiąga w przeciągu 2 lat. Mrówniki zwykle rozmnażają się raz na rok.

Długość życia

Na wolności mogą dożyć 18 lat. W niewoli najstarszy żył 23 lata.

Naturalni wrogowie

Bywają zabijane przez lwy, lamparty i hieny.

Podgatunki

Mrównik posiada 17 podgatunków.

Znaczenie dla człowieka

Bywają obiektem polowań dla mięsa, trofeum, skór i innych narządów(z których robi się amulety), zwłaszcza przez rdzenne ludy buszmeńskie i hotentockich. Czasami niektóre części ciała mrównika są wykorzystywane w tradycyjnej medycynie.

Mrównik jest zwykle uważany za zwierzę pożyteczne, gdyż żywi się owadami niszczącymi uprawy, jednak jego rozkopywanie i budowanie nor na obszarach rolniczych czasem przynosi więcej szkód, dlatego bywa tępiony. Dodatkowo nory utrudniają przejazd pojazdom.

Bywają hodowane w ogrodach zoologicznych. Rozmnaża się w niewoli.

Systematyka, ewolucja i pokrewieństwo

Mrównik afrykański należy do rodziny mrównikowatych(Orycteropodidae) do której klasyfikuje się ok. 17 gatunków(w 7 rodzajach), lecz obecnie jedynym żyjącym przedstawicielem jest opisywany gatunek. Niegdyś był klasyfikowany do rzędu Edentata wraz z szczerbakami i łuskowcami z uwagi na podobieństwo anatomiczne. Obecnie za najbliższych obecnie żyjących krewnych mrównika uznaje się ryjkonosy, złotokrety i tenreki. Mrównik jest czasami uznawany za przedstawiciela kladu afroterów, który został zaproponowany na podstawie badań molekularnych i poza wcześniej wymienionymi, obejmuje także trąbowce, brzegowce i góralkowce.

Najstarsi przodkowie rurkozębnych liczą sobie 23 mln lat. Jednym z najstarszych jest Myorycteropus africanus, który przypuszcza się że poza mniejszym rozmiarem nie różnił się nadto od obecnie żyjącego mrównika. Posiadał podobną anatomię, a co za tym idzie przypuszczalnie ekologię. Większość kopalnych przedstawicieli zamieszkiwało tereny Afryki, choć szczątki rurkozębnych odnajdywano także na terenie Europy i Azji. Z uwagi iż anatomia przedstawicieli rodzaju Orycteropus nie uległa większym zmianom w ciągu milionów lat, mrównik afrykański jest uznawany za żywą skamielinę.

Ciekawostki 

• Opuszczone nory mrówników są często zamieszkiwane przez nietoperze, sowy, wiewiórki, jeże, mangusty, guźce i hieny.
• Mrównik jest bardzo dobrym pływakiem.
• Nazwa rzędu "Rurkozębne" wzięła się od specyficznej budowy zębów ssaka, które wypełniają skupiska małych kanałów(rurek). Zęby są ścieralne, lecz rosną przez całe życie.
• Oczy mrównika są jednym z najmniej rozwiniętych narządów. Ssak widzi czarno-biało i rozróżnia kształt i ruch.
• Nory mrówników podczas pożarów sawanny są często używane jako kryjówki dla wielu zwierząt.
• Mrównik jest powszechnie obecny w afrykańskim folklorze. Niektórzy sugerują iż głowa Seta(egipskiego boga pustyni) jest inspirowana właśnie mrównikiem.           

Bibliografia:
-http://www.iucnredlist.org/details/41504/0
-http://animaldiversity.org/accounts/Orycteropus_afer/
-http://eol.org/pages/327830/details
-https://en.wikipedia.org/wiki/Aardvark
-http://dinoanimals.pl/zwierzeta/mrownik-prosie-ziemne-orycteropus-afer/