Hatteria-nie wąż, nie jaszczurka... po prostu hatteria

inne nazwy: tuatara, łupkoząb

• Królestwo: Zwierzęta
• Podtyp: Kręgowce
• Gromada: Zauropsydy
• Rząd: Sfenodonty
• Rodzina: Hatteriowate
• Gatunek: Hatteria(Sphenodon punctatus)

Występowanie

Hatteria Sphenodon punctatus występuję na 29 wyspach Nowej Zelandii, pokryte w większości skałą z ubogą roślinnością w pobliżu miejsc lęgowych ptaków morskich z rodziny burzykowatych. Dawniej jednak hatterie zamieszkiwały większe terytoria na terenie całej Nowej Zelandii.

Ogólny opis

Hatteria przypomina wyglądem jaszczurkę, lecz nie jest z nią tak blisko spokrewniona jakbyśmy myśleli. Hatterie reprezentują oddzielną linię ewolucyjną, zwaną sfenodontami. Ciało hatterii jest masywne, koloru brunatnozielonego. Kończyny są krótkie, masywne, każda posiadająca po 5 palców wyposażonych w ostre pazury przystosowane do kopania nor. Na grzbiecie i głowie zwierzęcia występuje kolczasty grzebień, nastraszany w razie zagrożenia. Charakterystyczną cechą hatterii jest występujące na szczycie głowy trzecie oko, którego funkcję nie są na razie dokładnie poznane. 

Dymorfizm płciowy 

Dosyć wyraźny, samce są o wiele większe od samic(samica ok. 40 cm długości, samiec ponad 60 cm długości, samica ok. 0.5 kg wagi, samiec 1 kg wagi).

Populacja i zagrożenia

Populacja hatterii sphenodon punctatus utrzymuje się na poziomie 60 000 osobników. Hatteria sphenodon punctatus uważana jest obecnie za gatunek nie zagrożony, choć według niektórych hatteria powinna być zaliczana do kategorii narażony na wyginięcie, ze względu na swoją reliktowość i ograniczony teren występowania. Największym zagrożeniem dla hatterii są szczury, które niszczą ich jaja i polują na młode hatterie. Tuatara znikła ze stałego lądu i z kilku innych wysp ze względu na przywleczonego szczura pacyficznego. Na szczęście hatteria jest łatwa w utrzymaniu w niewoli, a jej rozmnażanie jest możliwe w warunkach stworzonych przez człowieka. Obecnie tępi się szczury z wysp Nowej Zelandii i na nowo wprowadza hatterie. Program ten jak na razie odnosi sukcesy. Aktualnie także odnoszono pozytywne skutki wprowadzenia hatterii na stały ląd Nowej Zelandii. Poważnych zagrożeniem dla hatterii stało się także globalne ocieplenie, gdyż z powody podwyższenia temperatury, z jaj klują się częściej samce niż samice.   

Pożywienie

Głównie duże bezkręgowce, a także małe płazy, jaszczurki, a także młode osobniki własnego gatunku. Dorosłe osobniki zjadają także jaja i pisklęta ptaków.

Zachowanie

Tuatara prowadzi głównie samotny, nocny tryb życia. Jedynie u młodych osobników aktywność przypada na porę dnia, prawdopodobnie ze względu na kanibalistyczne popędy dorosłych osobników. Hatterie potrafią kopać nory, lecz zazwyczaj korzystają z tych wykopanych przez morskie ptaki. Zdarzają się także przypadki wspólnego zamieszkiwania nory przez ptaka i hatterie. Kiedy temperatura gada spada poniżej 7*C, zapada w stan odrętwienia. Optymalna temperatura ciała wynosi 16-22*C. Największa aktywność gada przypada na porę deszczową, kiedy to gad może zażywać kąpieli. W razie zagrożenia tuatara może odrzucić część ogona,  który z czasem odrasta, lecz różni się znacznie od pierwotnego.

Rozród

Okres godów gada przypada od stycznia do marca. Wtedy to samce wyznaczają swoje terytoria, pokrywające się z rewirami samic. Samce zadymają i stroszą się przed samicami. Niekiedy dochodzi do bójek między samcami, które nie rzadko kończą się utratą ogona i kończyn, a także złamaną szczęką. Zaloty trwają krótko(ok. 20 minut), w tym czasie samiec okrąża partnerkę, a następnie dochodzi do aktu kopulacji.   Po 9 miesiącach samica znosi 7-10 jaj w wybranej przez siebie norze, którą wcześniej wykopała. Później chroni norę przed innymi samicami. Czas inkubacji i płeć zarodków zależy od temperatury otoczenia(powyżej 21*C wykluwają się samce, poniżej tej temperatury samice). Młode przebijają osłonkę jajka zębem, znajdującym się na końcu pyska. Po wykluciu mierzą ok. 10 cm i ważą ok. 5 g. Prowadzą dzienny tryb życia, w przeciwieństwie do dorosłych osobników u których zaobserwowano zjawisko kanibalizmu. Tempo wzrostu hatterii zależy od temperatury otoczenia. w cieplejszych obszarach dojrzałość płciową osiągają w wieku 11-13 lat, w chłodniejszych rejonach w wieku 15 lat. Hatterie rosną przez około 20 lat. Samice rozmnażają się co 5 lat, choć zaobserwowano także samice rozmnażające się co 2 lata i powyżej pięciu lat. Dzikie hatterie rozmnażają się do ok. 60 roku życia, w niewoli jednak wiek ten jest znacznie przedłużony.

Naturalni wrogowie

Pierwotnie dorosłe hatterie nie miały naturalnych wrogów, lecz po przybyciu ludzi na Nową Zelandię, głównym wrogiem hatterii stał się szczur pacyficzny, który pożera jaja i młode gady. Zaatakowana hatteria zastrasza kolczastym grzebieniem oraz głośno syczy i skrzeczy. Potrafią także boleśnie ugryźć.

Długość życia

Dokładna długość życia hatterii nie jet znana, lecz przypuszcza się że na wolności osiągają wiek od 80-120 lat. Długość życia osobników trzymanych w niewoli nie jest poznana(prawdopodobnie ze względu na to że jeszcze żaden osobnik trzymany w niewoli nie zdechną ze starości), przypuszcza się jednak że mogą żyć od 120-200 lat.

Znaczenie dla człowieka

Hatterie są obecne w legendach i kulturze Maorysów, uważane są za zwierzęta boskie, posłańców boga śmierci i zniszczenia. U hatterii nie stwierdzono zachorowalności na choroby zakaźne, dlatego możliwe że w przyszłości przyczynią się w badaniach medycznych.

Ciekawostki

• Tuatara w języku maoryskim oznacza kolczasty grzbiet.
• Hatterie posiadają tak zwane "trzecie oko", jest to narząd położony na szczycie głowy, budową przypominającą zwykłe oko. U młodych osobników soczewka tego oka jest widoczna, lecz z wiekiem zarasta skórą. Jak na razie nie wiadomo jaką rolę odgrywa ten narząd u hatterii, prawdopodobnie może służyć w procesie regulacji temperatury.
• Choć jest zwana "żywą skamieniałością", to dość znacznie zmieniła się od ery mezozoicznej.
• Ich szkielet posiada niektóre ewolucyjne pozostałości po rybach.
• Ich linia ewolucyjna oddzieliła się od łuskonośnych ok. 250 mln lat temu.
• W 1990 roku badania wykazały iż rodzinę hatteriowatych reprezentują dwa gatunki, hatteria sphenodon punctatus i hatteria sphenodon guntheri, zwana hatterią niespodzianą, która występuje aktualnie jedynie na jednej wyspie North Brother, a jej populacja szacowana jest na ok. 400 osobników. Jest narażona na wyginięcie, lecz naukowcy posiadają dobre prognozy dla tego gatunku.   

Bibliografia
-https://en.wikipedia.org/wiki/Tuatara
-https://pl.wikipedia.org/wiki/Hatteria
-http://www.arkive.org/tuatara/sphenodon-punctatus/
-http://animaldiversity.org/accounts/Sphenodon_punctatus/