Jeleń wschodni - zagrożony na terenach rodzimych, liczny na terenach obcych

inne nazwy: jeleń sika, sika, jeleń plamisty

• Królestwo: Zwierzęta
• Podtyp: Kręgowce
• Gromada: Ssaki
• Rząd: Parzystokopytne
• Rodzina: Jeleniowate
• Gatunek: Jeleń wschodni(Cervus nippon)

Występowanie

Jeleń wschodni jest szeroko rozpowszechniony na terenie Dalekiego Wschodu od środkowych Chin na zachodzie po Japonię i Koreę na wschodzie, oraz od Kraju Nadmorskiego(Rosja) na północy po Chiny i Wietnam na południu. Obecnie sika na terenie Korei Południowej, Korei Północnej i Wietnamu jest uważany za gatunek wymarły. Jeleń został wytępiony z terenów Tajwanu i kilku prowincji Chin, lecz ponownie reintrodukowany. Sika obecnie jest gatunkiem szeroko rozpowszechnionym na całym świecie. W starożytności został wprowadzony na tereny Filipin na wsypę Jolo Island(jego obecna egzystencja na tym terenie jest kwestią sporną). W XVII wieku został introdukowany na tereny wysp Kerama(archipelag Riukiu, Japonia), natomiast w 19-20 stuleciu został zaaklimatyzowany na tereny Wysp Brytyjskich, Armenii, Azerbejdżanu, Austrii, Niemiec, Litwy, Polski, Finlandii, Danii, Czech, Francji, Ukrainy i zachodniej Rosji. Został wprowadzony także na tereny Nowej Zelandii, USA i Madagaskaru. Jeleń wschodni preferuje tereny leśne z gęstym podszytem, żerując na otwartych terenach trawiastych, choć gatunek jest wstanie dopasować się do innych typów środowisk(np. terenów bagiennych, czy terenów stepowych). Może występować na wysokościach do 1800 m n.p.m.

Ogólny opis 

Sika jest średniej wielkości jeleniem, osiągającym 95-180 cm długości ciała i 75-130 cm wysokości w kłębie(wielkość w dużej mierze zależna od podgatunku). Waga jelenia waha się w granicach 30-140 kg w zależności od podgatunku i płci zwierzęcia. Pokrojem sika przypomina jelenia szlachetnego, lecz jest od niego zwykle mniejszy. Ubarwienie jelenia wschodniego dość zmienne, zależne od podgatunku, pory roku i płci. Zwykle waha się od kasztanowo-brązowego po czerwono-oliwkowy, choć spotyka się także jelenie o szacie żółtobrązowej, szarobrązowej, czarnej i szarej. Po bokach ciała na górnych ich częściach występują także charakterystyczne, ułożone rzędami białe cętki, czasami łącząc się ze sobą tworząc większe plamy. Często występuje także ciemna linia grzbietu u tego jelenia. Podbródek, przednia część szyi i brzuch jest zwykle koloru białego, lub szarawego. Na zadzie występuje biała z góry i boków czarno obrzeżona plama, zwana lustrem. Ogon o długości 7,5-13 cm jest koloru białego z czarną pręgą schodzącą z grzbietu. Głowa stosunkowo mała, jaśniejsza, natomiast uszy duże, szerokie i ruchliwe. U samców na tylnych kończynach w pobliżu stawu skokowego znajdują się gruczoły zapachowe, które pokryte są jasną sierścią i wyraźnymi plamami. U jelenia wschodniego występują dwie linki(zmiana okrywy włosowej) rocznie. Okrywa letnia składa się z krótkich i jaśniejszych włosków, natomiast zimowa z długich, ciemniejszych i gęstych włosów(ok. 5-7 cm). W szacie zimowej białe cętki często znikają, lub stają się mniej widoczne, a u samców dodatkowo sierść na szyi tworzy grzywę, sięgającą nasady przednich kończyn. U samców występuję także poroże. Poroże jelenia sika jest wąskie, wyprostowane i skierowane lekko do tyłu. Jego długość jest zależna od podgatunku i warunków lokalnych i sięga od 30 do 70 cm długości, posiadając 6-8 odnóg. U osobników od 8 miesiąca życia wykształcają się możdżenie, na których w okolicach 2 roku życia wykształcają się 10-15 cm ostro zakończone tyki. W czwartym roku u byków zwykle wykształca się pełne poroże z 6-8 odnogami(szóstaki-ósmaki). Z wiekiem poroże staje się dłuższe i grubsze. Jednak u starszych osobników(powyżej 14-15 lat) poroże maleje, a u wiekowych samców może w ogóle nie wyrastać. Na półkuli północnej poroże zrzucane jest zwykle na przełomie kwietnia i zaczyna wyrastać już w maju. Początkowo pokryte jest ochronną warstwą scypułu, porośniętego delikatną warstwą sierści. Poroże osiąga maksymalne rozmiary w sierpniu-wrześniu i wtedy też wycierana jest ochronna warstwa scypułu.

Dymorfizm płciowy

Wyraźny. Samce osiągają większe rozmiary-70-130 cm wysokości w kłębie i 40-140 kg wagi. Natomiast samice są mniejsze-50-90 cm wysokości w kłębie i 30-60 kg wagi. Samce posiadają poroże(którego brak u samic), gruczoły zapachowe w pobliżu stawu skokowego na kończynach tylnych, pokryte jasną sierścią i wyraźnymi plamami, a także w szacie zimowej grzywę na szyi.

Populacja i zagrożenia

Światowa populacja jelenia wschodniego nie została oszacowana, lecz z uwagi na wprowadzenie gatunku na wiele obcych obszarów kilka set lat temu, uznaje się go za gatunek liczny i niezagrożony wyginięciem. Mimo to na wielu rodzimych obszarach występowania gatunek jest zagrożony, lub wymarły. Największa populacja jelenia sika utrzymuję się w Japonii, mimo iż do XX wieku populacja gatunku na tych terenach była mała i mocno rozdrobniona. Dopiero działania ochronne ograniczające polowania na jelenia, oraz wymarcie głównego drapieżnika wilka japońskiego doprowadziły iż populacja jelenia na tych terenach zaczęła drastycznie rosnąć, stając się głównym szkodnikiem pól i lasów. Obecnie prowadzone są odstrzały jelenia sika, które jak na razie nie przynoszą efektów, poza wyspową populacją z wysp Kerama(Cervus nippon keramae) która objęta jest ochroną gatunkową. W 2015 roku populacja jelenia sika na terenie Japonii oszacowana została na 3 080 000 osobników. Inaczej wygląda sytuacja na terenie Chin. Niegdyś jeleń wschodni występował tu najliczniej, dziś jego populacja na tych terenach jest mniejsza niż 1000 osobników. Z pośród 5 występujących na terenie Chin podgatunków, trzy są uważane za poważnie zagrożone, a dwa za wymarłe. Cervus nippon grassianus i Cervus nippon mandarinus uważane są za wymarłe na wolności. Stan Cervus nippon mantchuricus na terenie Chin jest niepewny, przypuszczalnie wymarł, choć podgatunek występuję jeszcze na terenie Rosji. Jedynie Cervus nippon sichuanicus i Cervus nippon kopschi występują jeszcze w środowisku naturalnym, choć ich populacja jest bardzo mała. Wszystkie pięć podgatunków hodowane są w niewoli, lecz brak odpowiednich siedlisk i wsparci rządu powoduje iż reintrodukcja podgatunków jest niemożliwa. Na terenie Korei Południowej i Północnej gatunek jest uważany za wymarły(występował tu podgatunek Cervus nippon mantchuricus), choć mógł przetrwać w północno-wschodniej części Korei Północnej(dane niemożliwe do potwierdzenia ze względu na politykę kraju). Podobnie ma się sytuacja na Tajwanie i Wietnamie, gdzie jeleń sika uważany jest za wymarły na wolności, jednak prowadzone są programy reintrodukcji(Cervus nippon pseudaxis na terenie Wietnamu i Cervus nippon taioanus na Tajwanie). Na terenie Rosji(Kraju Nadmorskiego) sytuacja podgatunku Cervus nippon mantchuricus jest dosyć dobra, gdyż na niewielkim terenie utrzymywana jest populacja 9 000 osobników. Gatunek został wprowadzony także na teren Filipin(Jolo Island) i wyróżnia się tu podgatunek Cervus nippon soloensis. Jednak nie wiadomo, czy sika nadal egzystuję na tych terenach(podgatunek klasyfikowany jako niewystarczające dane "DD"). Niegdyś największym problemem dla jelenia sika były polowania, głównie dla mięsa i scypułu, wykorzystywanego w medycynie tradycyjnej. Obecnie największym zagrożeniem dla jelenia sika, a głównie dla podgatunków chińskich, jest utrata siedliska i hybrydyzacja podgatunków. Często na terenach zamieszkałych przez dany podgatunek, występują inne zdziczałe populacje niewiadomego pochodzenia. Duży odsetek populacji jelenia ginie także w wyniku kłusownictwa. Japoński podgatunek Cervus nippon keramae został prawie wytępiony w wyniku polowań i obecnie występuję jedynie wyspowo, lecz zagrażają mu również konkurencja ze strony kóz domowych i utrata siedliska. Zanieczyszczenie wód jest także poważnym zagrożeniem. Niemniej sika został wprowadzony na wiele innych terenów min. na tereny Wysp Brytyjskich, Armenii, Azerbejdżanu, Austrii, Niemiec, Litwy, Polski, Finlandii, Danii, Czech, Francji, Ukrainy, zachodniej Rosji, Nowej Zelandii, USA i Madagaskaru. Obecnie prowadzi się także hodowle zagrożonych podgatunków jelenia, oraz hodowlę w celu pozyskania scypułu, aby zaspokoić zapotrzebowanie rynkowe i ochronić dzikie populację. Tworzone są także rezerwaty w celu ochrony dzikich populacji jelenia sika. Gatunek klasyfikowany jako niskiego ryzyka na wymarcie, a jego trend uważany za rosnący.

Pożywienie

Dieta jelenia wschodniego składa się z wielu rodzajów roślinności min. traw, liści drzew, gałęzi, kory, ziół, grzybów, bambusa, paproci, bluszczy, owoców, korzonków, orzechów i roślin uprawnych(np. soja i kukurydza).

Zachowanie

Jeleń wschodni jest gatunkiem przeważnie o nocnym i wieczornym trybie życia, choć często wychodzi na żer w ciągu dnia. Nie jest szczególnie towarzyskim gatunkiem jelenia. Dorosłe samce wiodą samotniczy tryb życia przez większość roku(choć mogą tworzyć także małe grupki), natomiast samice, młode i niedojrzałe samce mogą tworzyć małe grupki.  W sezonie godowym jelenia sika(tzw. gwizdowisko) samce stają się bardzo terytorialne, obejmując zwykle obszar ok. 2 ha i oznaczając go wykopując niewielkie zagłębienia w ziemi(do 1,6 m szerokości i 0,3 głębokości) i oddając w nich mocz o silnym, piżmowym zapachu. Samce wabią samice przy pomocy przeciągłych dźwięków przypominających gwizd. Między kolejnymi rykami zwykle występują kilkugodzinna pauza, skracająca się w miarę zbliżania się godzin wieczornych. Samice zwykle dają się pokryć samcowi w zamian za uzyskanie dostępu do żerowisk. Nieraz samce wyszukują także rujnych samic w ich stadach. W tym okresie samce stają się bardzo agresywne względem siebie. Do walk dochodzi rzadko, gdyż zwykle dominujący samiec dostatecznie płoszy innych zalotników. Gdy któryś z byków nie chce odpuścić dochodzi do walki, podczas której samce naparzają się porożem i kopytami. Czasami jeden z jeleni może zostać śmiertelnie ranny, choć przypadki te zdarzają się bardzo rzadko. Samce jelenia sika odznaczają się agresywnością także w stosunku do samców jelenia szlachetnego, czasem pokrywając ich łanie. Podczas gwizdowiska byki zwykle nie pobierają pokarmu, całą swą uwagę kierując w kierunku zwabienia łań(mogą stracić nawet 20-30% swojej masy). Jeleń sika jest gatunkiem osiadłym, nie migrującym, zwykle przywiązanym do swoich terenów. Jedynie w okresie zimowym osobniki żyjące na wyższych terenach mogą przechodzić na niższe, lub w przypadku wyczerpania się źródła wody jeleń wyszukuje innych dogodnych terenów. Sika jest bardzo dobrym pływakiem i skoczkiem(może przeskakiwać obiekty o 1,7 metra wysokości). Podobnie jak inne spokrewnione gatunki, jest gatunkiem czujnym i płochliwym.

Rozród

Okres godowy, czyli gwizdowisko przypada w porze jesiennej, zwykle od września do listopada. Byki charakterystycznie nawołują samice i w obrębie swojego terytorium może ich przyciągnąć nawet 12. Samica może być pokrywana wielokrotnie przez różnych samców. W maju-lipcu łania wydaje na świat młode po 210-213 dniach ciąży. Zwykle rodzi jedno cielę, choć zdarzają się ciąże bliźniacze. Nowo narodzony cielak waży zwykle 4,5-7 kg i przez pierwsze tygodnie życia jest ukrywany przez matkę(zwykle w zaroślach, lub wysokiej trawie, przychodząc do niego jedynie w celu nakarmienia). Młode rosną bardzo szybko. W wieku ok. 3-4 miesięcy są odstawiane od piersi, a już w wieku 8 miesięcy zwykle dorównują wielkością matce. Po 10-12 miesiącach od porodu łania zwykle przestaje się opiekować młodym(zwykle przy kolejnym sezonie rozrodczym). Sika zwykle uzyskuję płodność w wieku 16-18 miesięcy, choć byki zwykle biorą udział w gwizdowisku dopiero w wieku 3-4 lat, a samice w wieku 3 lat. Łanie jelenia wschodniego mogą brać udział w godach co roku przy odpowiednich warunkach.

Naturalni wrogowie

W naturalnym środowisku sika może padać ofiarą tygrysów, niedźwiedzi brunatnych, rysiów i wilków szarych.

Długość życia

Na wolności do 12 lat. W niewoli nawet do 25 lat.

Znaczenie dla człowieka

Obiekt polowań, głównie dla poroża wykorzystywanego w chińskiej medycynie ludowej. Na jelenia poluję się także w celu pozyskania mięsa i w celach sportowych. Obecnie gatunek na większości rodzimych terenów jest rzadki i objęty ochroną, dlatego głównym dostarczycielem poroża są specjalne hodowle owych jeleni. Na terenie Japonii i krajów do których sika został wprowadzony jest popularnym obiektem polować. Ze względu iż jeleń żeruję także na terenach uprawnych(zwłaszcza upodobał sobie soję i kukurydzę) jest uważany za szkodnika, zwłaszcza na terenie Japonii, gdzie jego liczebność jest bardzo duża. Bywa trzymany w ogrodach zoologicznych i prywatnych hodowlach.

Ciekawostki

• Jeleń sika ze względu na walory ozdobne i łowieckie został wprowadzony do wielu krajów świata, także na teren Polski. Sika w Polsce po raz pierwszy pojawił się w 1895, lub 1905 roku na terenie Nadleśnictwa Kobiór koło Pszczyny, gdzie 7 jeleni zostało sprowadzonych z Anglii do hodowli zamkniętej ks.von Plessa. Następnie 54 osobniki pochodzące z tej hodowli zostały wypuszczone w 1910 roku do okolicznych lasów. Następnie w 1910, lub 1911 roku na teren Nadleśnictwa Kadyny nad Zalewem Wiślanym zostało sprowadzonych także 7 jeleni do dóbr Hohenzollernów. Już w 1915 roku na terenie Pszczyny liczebność jelenia wynosiła 240 sztuk, lecz już w 1922 roku w wyniku walk na Górnym Śląsku populacja zmniejszyła się do 12 sztuk. Lecz zabiegi hodowlane przyczyniły się do wzrostu populacji do 121 osobników w 1939 roku, aż do okresu po II wojnie światowej, gdzie liczebność jelenia wschodniego na terenie lasów pszczyńskich była notowana na 5 osobników. W 1959 roku znów odbudowana populację od ok. 70 sztuk. Następnie spadki w wyniku kłusownictwa, złych warunków atmosferycznych i presji ze strony wilków, a także zabiegi hodowlane doprowadzały do wzrostów i spadków populacji jelenia sika w naszym kraju. Obecnie na terenie lasów pszczyńskich występują ok. 25 osobników(dane z 2005-2008 roku) i ok. 400 nad Zalewem Wiślanym.
• Mimo iż byki jelenia sika wykazują agresję w stosunku do jelenia szlachetnego to koegzystują razem z sarnami i danielami. Czasami w okresie zimowym sika i jeleń szlachetny mogą tworzyć wspólne stada. 
• Jeleń sika może krzyżować się z jeleniem szlachetnym. W naturze dzieje się to bardzo rzadko, lecz w hodowlach łatwo uzyskać płodną hybrydę obu tych gatunków.

• Wpływ na ekosystem i gatunki rodzime jelenia sika na terenach obcych nie został jednoznacznie określony. Wiadomo iż przy dużej liczebności jelenia wschodniego na danym terenie skutecznie konkuruję on z jeleniem szlachetnym, wypierając go z owego terenu. Jeleń może przenosić także groźnego azjatyckiego nicienia Asworthius sidemi na rodzime gatunki. Wysysającego krew z ścian trawieńca pasożyta wykryto u 100% badanych  bizonów, jeleni szlachetnych i saren w latach 1997-99 na terenie Bieszczad. Mimo to w obu populacjach jelenia sika w Polsce nie wykryto pasożyta Asworthius sidemi, co jednoznacznie nie eliminuję tego gatunku jako przyczynę inwazji.
• Uznaję się 12-13 podgatunków jelenia wschodniego(Cervus nippon soloensis z terenów Filipin jest podgatunkiem o wątpliwym istnieniu).
• Niektórzy badacze sugerują podniesienie rangi czterech podgatunków jelenia sika do gatunku na podstawie różnic genetycznych, morfologicznych i głosowych. Ragę gatunku miałby otrzymać Cervus nippon yesoensis z terenów Hokkaido(Japonia), Cervus nippon nippon z południowego Honsiu, Sikoku i Kiusiu(Japonia), jeleń Dybowskiego(Cervus nippon hortulorum lub Cervus nippon mantchuricus) z terenów Rosji(i przypuszczalnie Chin, Korei Północnej) i Cervus nippon taiouanus z Tajwanu.

• Rodzaj Cervus liczy obecnie 3 gatunki jeleni min. jelenia wschodniego, jelenia szlachetnego(Cervus elaphus) i jelenia białowargiego(Cervus albirostris), choć obecnie trwają badania nad podniesieniem do rangi gatunku niektórych podgatunków jelenia szlachetnego i wschodniego.

Bibliografia:

-https://pl.wikipedia.org/wiki/Jele%C5%84_wschodni

-https://en.wikipedia.org/wiki/Sika_deer

-http://www.iucnredlist.org/details/41788/0

-http://animaldiversity.org/accounts/Cervus_nippon/

-http://www.arkive.org/sika-deer/cervus-nippon/

-http://eol.org/pages/328650/details

-http://www.ultimateungulate.com/artiodactyla/cervus_nippon.html

-http://www.iop.krakow.pl/gatunkiobce/default.asp?nazwa=opis&id=108&je=pl