Cycas media - stary truciciel

• Królestwo: Rośliny 
• Podkrólestwo: Rośliny naczyniowe 
• Klasa: Nagonasienne
• Rząd: Sagowce
• Rodzina: Sagowcowate
• Gatunek: Cycas media

Występowanie

Cycas media występuje naturalnie w północno-wschodniej Australii na terenach przybrzeżnych północnego stanu Queensland(od miasta Coen na półwyspie Jork po miasto Mackay). Kilka mniejszych populacji odnotowano także w północnej części Terytorium Północnego(Australia), Australii Zachodniej, na kilku australijskich wyspach i na Nowej Gwinei. Sagowiec rośnie zwykle na terenie otwartych, lub zamkniętych lasów eukaliptusowych, przybrzeżnych lasach twardolistnych, skalistych wzgórzach i wąwozach z ekspozycją na słońce i suchych terenach zakrzewionych(scrub). Preferuje tereny suche o glebie z dobrym drenażem(np. tereny piaszczyste, lub nachylone). Sporadycznie roślina spotykana jednak na terenie lasu deszczowego Queensland tropical rainforests. Gatunek spotykany do 860 m n.p.m.

Ogólny opis

Cycas media jest dość dużym gatunkiem sagowca, którego pień(sporofit) osiąga przeciętnie 2,7-3,5 metra wysokości(rzadziej do 6 metrów) i 30-64 cm średnicy. Pokrój drzewa regularny, przypominający palmę. Pień gruby, zwykle nierozgałęziony, pokryty starymi ogonkami ogonkami liściowymi, początkowo u młodych roślin zagłębiony w gruncie. Rozeta ciemnozielonych liści wyrasta z szczytu pnia. Liście parzysto podzielone, bardzo sztywne, osiągające od 70 do 180 cm długości. Listki o długości 7-15 cm, u nasady liścia przekształcone w ciernie. Ogonek liścia zwykle o długości 30-70 cm(stanowi 20-30% długości liścia), gładki, wyposażony w kilka, krótkich kolców(zwykle 5-7).

Rozmnażanie

Gatunek dwupienny. Osobnik męski wytwarza podobną do szyszki, kolumnową strukturę o średnicy 15-25 x 8-15 cm, ze skupiskiem mikrosporofili. Początkowo szyszka jest mięsista i pokryta włoskami, z czasem jednak drewnieje. Okazy żeńskie nie wytwarzają szyszek, lecz skupisko makrosporofili, czyli kwiatostan luźno zebranych liści zarodnikonośnych. Zapylenie zachodzi z udziałem owadów. Nasiona zwykle gęsto usytuowane na makrosporoficie, owalne, jajowate, lub spłaszczone o długości 3-4 cm, koloru zielono-żółtego(niedojrzałe), lub pomarańczowo-brązowego(dojrzałe). Nasiona pokryte są ochronną skórką. Przy sprzyjających warunkach nasiona kiełkują, choć kiełkowanie może trwać od kilku tygodni do 6 miesięcy. Rozmnaża się także przez odrosty.

Zagrożenia

Gatunek klasyfikowany przez IUCN jako najmniejszej troski. Jest rośliną w miarę pospolitą i niezagrożoną, choć jej populacja nieco zmniejszyła się wskutek wycinania lasów pod pastwiska. Gatunek notowany w Załączniku II konwencji CITES.

Długość życia

Sagowce są roślinami rosnącymi powoli i długowiecznymi. Żyją ponad 200 lat, choć odnotowano rośliny liczące ponad 1100 lat.

Znaczenie dla człowieka

Gatunek bywa uprawiany jako roślina ozdobna. Sagowiec sadzony w gruncie głównie w rejonach tropikalnych o sezonowo suchym klimacie, w innych częściach świata bywa uprawiany jako roślina doniczkowa. Jest gatunkiem mrozoodpornym, lecz bardzo narażonym na nadmierną wilgoć. Wymaga gleby suchej o dobrym drenażu(np. mieszanka gleby i piasku) i dużego nasłonecznienia. Nie wymaga nawożenia(ewentualnie podczas kwitnięcia). Mimo powolnego rozwoju, przy odpowiednich warunkach może znacznie przyśpieszyć wzrost. Cycas media wymaga rejestracji(CITES Załącznik II). Nasiona sagowca są jedzone przez Aborygenów, przed wcześniejszym przyrządzeniem i pozbyciem się trujących substancji, poza tym wszystkie części rośliny są silnie trujące.

Systematyka i pokrewieństwo

Sagowcowate to monotypowa rodzina roślin w której wyróżnia się ok. 113 gatunków. Sagowce są roślinami reliktowymi, które wyewoluowały z paproci nasiennych ok. 290-265 mln lat temu. Swoją największą różnorodność osiągnęły w okresach jury i kredy, kiedy pospolicie występowały na większości obszarów świata. Jednak pod koniec okresu kredy, kiedy to wymarły wszystkie nieptasie dinozaury, większość sagowców, zwłaszcza na półkuli północnej, wymarło. Obecnie sagowce występują głównie na obszarach tropikalnych min. w Azji Południowo-Wschodniej, wschodniej Afryce, Australii, Polinezji i Mikronezji. Sagowce są roślinami dwupiennymi, które mają unikalny sposób rozmnażania, Osobniki żeńskie nie tworzą typowych szyszek, lecz skupisko makrosporofili, czyli kwiatostan luźno zebranych liści zarodnikonośnych, na których wytwarzane są nasiona. Do zapylenia dochodzi z udziałem wiatru, lub owadów. Pień, czyli sporofit zwykle kształtu cylindrycznego, otoczony pozostałościami po ogonkach liściowych. Pień może być rozgałęziony, lub nierozgałęziony, a u niektórych gatunków sporofit często ukryty jest pod ziemią. Liście są zazwyczaj parzysto podzielone, bardzo sztywne, czasami z listkami przekształconymi w ciernie. Nie są trwałe i po jakimś czasie usychają, pozostawiając jedynie część ogonka. Sagowce rosną powoli, zwykle zdolne są do rozrodu po ok. 10 latach. Niemal wszystkie gatunki notowane są w czerwonej księdze IUCN.
Cycas media jest przypuszczalnie najbliżej spokrewniony z podobnymi gatunkami Cycas silvestris i Cycas megacarpa.

Ciekawostki

• Obecnie wyróżnia się 3 podgatunki Cycas media: Cycas media ssp. media, Cycas media ssp. ensata i Cycas media ssp. banksii. Często jako lokalną formę traktuje się także Cycas kennedyana, który pierwotnie został opisany jako osobny gatunek.
• Owoce i nasiona sagowców są trujące. Pierwszy zarejestrowany przypadek zatrucia australijskim sagowcem wystąpił w 1770 roku na rzece Endeavour River(Queensland), kiedy to marynarze pochorowali się po zjedzeniu surowych nasion rośliny. Zgony zarejestrowano także u zwierząt domowych(świń i bydła) po zjedzeniu danej części sagowca. Mimo to rdzenni Aborygeni jedzą nasiona rośliny po starannym przygotowaniu.
• Zamiowate są siostrzaną rodziną dla sagowcowatych i jedną z dwóch rodzin rządu sagowców. Morfologicznie bardzo przypominają sagowce. Obejmują ok. 150 gatunków. Przykładowym gatunkiem jest dioon jadalny(Dioon edule).

Zapraszam do przeczytania artykułu o sagowcu odwiniętym.  

Bibliografia:

-https://en.wikipedia.org/wiki/Cycas_media

-http://www.iucnredlist.org/details/42035/0

-http://www.llifle.com/Encyclopedia/PALMS_AND_CYCADS/Family/Cycadaceae/31800/Cycas_media

-http://keys.trin.org.au/key-server/data/0e0f0504-0103-430d-8004-060d07080d04/media/Html/taxon/Cycas_media.htm

-https://en.wikipedia.org/wiki/Zamiaceae

-http://plantnet.rbgsyd.nsw.gov.au/cgi-bin/cycadpg?taxname=Cycas+media

-http://ntbg.org/plants/plant_details.php?plantid=11875

-https://pl.wikipedia.org/wiki/Sagowcowate

-http://www.llifle.com/Encyclopedia/PALMS_AND_CYCADS/Family/Cycadaceae/31808/Cycas_kennedyana