Żeneta rybożerna - najrzadszy myśliwy Afryki.

inne nazwy: rybożer

• Królestwo: Zwierzęta
• Podtyp: Kręgowce
• Gromada: Ssaki
• Rząd: Drapieżne
• Rodzina: Wiwerowate
• Gatunek: Żeneta rybożerna(Genetta piscivora)

Występowanie 

Żeneta rybożerna ma charakter endemiczny dla Demokratycznej Republiki Konga. Gatunek spotykany w północno-wschodniej części kraju od prawego brzegu rzeki Kongo po zachodnią część Wielkich Rowów Afrykańskich. Żenetę zarejestrowano także w prowincji Mongala(DRK) na północ od brzegu rzeki Kongo. Niepotwierdzone obserwację pochodzą także z terenów Ugandy i Burundi.

Siedlisko

Rybożer obserwowany głównie w wilgotnych lasach równikowych z dominującym drzewostanem roślin z rodzaju Gilbertiodendron w pobliżu strumieni i małych rzek. Występuje na wysokościach od 460 do 1500 m n.p.m.

Ogólny opis

Żenety są smukłymi zwierzętami o wydłużonym ciele, budową przypominającą kotowate. Charakterystyczne dla żenet są wydłużony ogon, długie uszy, szpiczasty pysk i częściowo chowane pazury. Żeneta rybożerna jest słabo zbadanym gatunkiem, znanym jedynie z ok. 30 okazów. Wiadomo iż dorosłe osobniki osiągają całkowitą długość ciał w przedziale 75-90 cm(przy czym ogon często stanowi połowę długości całkowitej ciała) i masę ok. 1,5 kg. Futro gęste i długie koloru rdzawo-czerwonego na korpusie i łapach oraz czarne na ogonie. Spód ciała jaśniejszy, czasami białawy. Głowa koloru od jasnobrązowego po czarny z białymi, podłużnymi plamami, często obejmującymi większość powierzchni głowy. Białe zabarwienie najczęściej znajduje się po bokach głowy, poniżej oczu i powyżej, w okolicach czoła. Oczy obramowane wąskim, czarnym pierścieniem. W przeciwieństwie do większości przedstawicieli podrodziny wiwer, rybożer nie posiada charakterystycznych cętkowanych, lub paskowanych wzorów na ciele. Zęby dość małe i kruche(porównywalne do innych żenet), typowe dla zwierząt rybożernych. Powierzchnia stóp zwierzęcia bez owłosienia(adaptacja zwierząt polujących na wodne stworzenia) w przeciwieństwie do pozostałych członków rodzaju Genetta.

Dymorfizm płciowy 

Brak danych. Obecnie istnieje zbyt mało naukowych okazów gatunku, aby jednoznacznie określić różnice dymorficzne płci. 

Populacja i zagrożenia

Żeneta rybożerna jest zwierzęciem niezwykle rzadkim, obserwowanym jedynie kilka razy. Także przez miejscową ludność pigmejską Mbuti, zwierzę uważane jest za rzadkie, choć znane są dla nich rejony, gdzie można częściej spotkać rybożera. Lasy w których żyją żenety są w większej mierze nieobjęte działalnością człowieka. Tereny te charakteryzują się niedostępnością, niską populacją ludzi, oraz małą jakością gleby(z widzenia rolnictwa), choć czasami prowadzi się tu wycinkę lasu(w celu pozyskania drewna) i wydobycie(metalów takich jak kobalt, czy miedź). W wyniku kopalnictwa często wody DRK są zanieczyszczone przez metale ciężkie, które mogą akumulować się w drapieżnikach, jakim jest żeneta rybożerna. Rybożer jest także obiektem polowań rdzennej ludności. Obecnie notowany przez IUCN jako DD(niewystarczające dane).

Pożywienie 

Zawartość żołądka schwytanego osobnika, wskazuje iż głównym składnikiem diety żenety rybożernej są słodkowodne ryby. W żołądku znaleziono kości kilku gatunków ryb min. brzan(Barbus spp.), sumów(Clarias spp. i Synodontis spp.) i karpiowatych(Labeo spp.). Z relacji lokalnej ludności wynika iż rybożer zjada także często bulwy manioku(rodzaj uprawnej rośliny), które pozostawiane są w sumieniach przed procesem przygotowania mączki, oraz obserwowano zwierzę polujące na skorupiaki(co jest mało prawdopodobne z uwagi na budowę uzębienia drapieżnika). Z obserwacji nad dwoma złapanymi osobnikami, wiadomo iż nie chciały jeść podawanych żab, kijanek i krabów, a także ignorowały topiące się w basenie owady.

Zachowanie

Ekologia żenety rybożernej nie została opisana w literaturze naukowej, dlatego w dużej mierze pozostaje nieznana. Uważa się iż prowadzi samotny tryb życia, choć okresowo może łączyć się w pary w okresie rozrodczym, o czym świadczy złapanie dwóch osobników(osobnych płci) na tym samym terenie w odstępie 2,5 tygodnia. Osobniki przetrzymywano razem w klatce o wymiarach 8 x 8 metrów, lecz nie odnotowano zaburzeń stresowych spowodowanych towarzystwem własnego gatunku(mimo iż samica była w ciąży). Jedynym przejawem agresji w stosunku do siebie, były miauknięcia, podobne do kocich. Żeneta rybożerna posiada słabiej rozwinięty zmysł węchu niż inne żenety, o czym świadczy zmniejszona opuszka węchowa i rhinarium. Przypuszczalnie do polowań używa długich wibryss, którymi wykrywa ruchy ryby, lub uderzając nimi w tafle wody przyciąga ofiary.

Rozród

Brak danych. Zwierzęta mogą łączyć się w pary w okresie rozrodczym, o czym świadczy złapanie dwóch osobników osobnych płci na tym samym terenie w odstępie 2,5 tygodnia. Przy czym samica była już w ciąży. Dnia 31 grudnia posiadała jeden 15 cm zarodek. U spokrewnionych gatunków ciąża trwa ok. 10-11 tygodni, po czym samica rodzi od 1 do 4 młodych. Większość żenet wychowuje swoje młode w gniazdach, lub norach, aż do osiągnięcia samodzielności w wieku ok. 5 miesięcy.

Długość życia

Brak danych. Żenety żyją średnio 13-20 lat.

Naturalni wrogowie

Brak danych. Możliwe iż poza człowiekiem, gatunek rzadko bywa celem drapieżników. Rybożer na swoim zasięgu współistnieje z wanzyrem błotnym(Atilax paludinosus), choć wzajemne relację tych dwóch gatunków są niepoznane. Wśród badanych 11 czaszek żenety rybożernej u jednego osobnika odnotowano zmiany w zatoce czołowej, co z wielkim prawdopodobieństwem świadczy o obecności pasożytniczej przywry z rodzaju Achillurbania.

Znaczenie dla człowieka

Żeneta rybożerna jest czasami łapana przez myśliwych rdzennej ludności pigmejskiej Mbuti(Bambuti). Zwierzę chwytane jest w sidła, choć przypuszczalnie nie jest ono konkretnym celem polowań. Mbuti relacjonują także sytuację zjadania bulw manioku przez rybożera, pozostawianych w strumieniach przed procesem przygotowania mączki.

Systematyka i pokrewieństwo

Rodzaj Genetta liczy sobie 14-17 gatunków żenet. Rodzina wiwerowatych(Viverridae) przez systematyków uważana jest za jedną z najbardziej problematycznych wśród ssaków drapieżnych. Wielu badaczy różnie klasyfikowało przedstawicieli rodziny, często w oparciu o cechy morfologiczne, lub przystosowania, choć badania genetyczne często zaprzeczają owym podziałom. Przykładowo linzangi(Prionodontinae) z uwagi na podobieństwo do pojan(Poiana) zostały zakwalifikowane do rodziny wiwerowatych, choć badania genetyczne, oraz materiały kopalne wykazały iż linzangi są bliżej spokrewnione z kotowatymi(dlatego należy je klasyfikować do osobnej rodziny Prionodontidae), oraz potwierdziły przynależność pojan do wiwerowatych. Owe podobieństwa mogą być jedynie przykładem skrajnej konwergencji. Do podrodziny wiwer(Viverrinae) najczęściej zakwalifikowani są wszyscy przedstawiciele rodziny wiwerowatych, występujący na kontynencie afrykańskim, w tym rodzaj Genetta. Żenety(Genetta) są najbliżej spokrewnione z pojanami(Poiana). Przypuszczalnie ich drogi ewolucyjne rozeszły się ok. 9,5-13 mln lat temu, a sam rodzaj Genetta powstał ok. 8,5 mln lat temu(wraz z przypuszczalnie najstarszym przedstawicielem żenetą sawannową Genetta thierryi). Żanety wizerunkowo przypominają koty, posiadają wydłużone ciało, długi ogon, duże uszy, spiczasty pysk i częściowo chowane pazury. Wytwarzają także piżmo z gruczołów okołoodbytniczych. Mierzą przeciętnie 40-60 cm długości ciała(bez ogona), a ich ogon często osiąga długość reszty ciała(czyli ok. 40-50 cm). Ich futro pokryte jest zwykle cętkami i plamami, wraz z ciemnym pasem biegnącym wzdłuż kręgosłupa(wyjątkiem jest żeneta rybożerna). Żenety prowadzą zwykle nocny tryb życia, są zwinne, szybki i trudne w obserwacji. Żenety są zwierzętami przyziemnymi, choć sprawnie wspinają się na drzewa, często spędzając na nich dużo czasu. Większość przedstawicieli jest wszystkożerna, polują na bezkręgowce i małe kręgowce, lecz zjadają także owoce i części roślin. Jednak niektórzy przedstawiciele wyspecjalizowali się w polowaniu na dany rodzaj zwierząt np. na ryby jak żeneta rybożerna(Genetta piscivora), czy na owady jak żeneta angolska(Genetta angolensis). Jako jedyne wiwery potrafią stanąć na tylnych łapach. Żyją zwykle samotnie, poza okresem rozrodczym i odchowem młodych. Wszystkie żenety występują naturalnie na terenie Afryki, choć żeneta zwyczajna(Genetta genetta), została wprowadzona na tereny Europy(Hiszpania, Francja, Andora, Portugalia, Włochy) ok. 1000-1500 lat temu. Zasiedlają różnorakie środowiska od sawann i łąk np. żeneta tygrysia(Genetta tigrina), żeneta angolska(Genetta angolensis) po lasy deszczowe np. żeneta olbrzymia(Genetta victoriae) i żeneta grzywiasta(Genetta cristata). Żenety są zwykle zwierzętami rzadkimi, którym grozi utrata siedliska, zmiany w gospodarce gruntami i rolnictwie, a także polowania dla mięsa i skór. Za najbardziej zagrożone uznaje się żenetę grzywiastą(Genetta cristata) i żenetę skrytą(Genetta johnstoni), oba gatunki notowane są przez IUCN jako narażone na wyginięcie. Żeneta liberyjska(Genetta bourloni) uznana jest za bliską zagrożenia, natomiast żeneta rybożerna(Genetta piscivora) i żeneta królewska(Genetta poensis) jako DD(niewystarczające dane) z uwagi na rzadkie obserwacje i małą wiedzę na temat gatunków. Pozostałe gatunki nie są zagrożone i uznane jako najmniejszej troski przez IUCN. Niektóre żenety z powodzeniem trzyma się jako zwierzęta domowe(szybko się oswajają).

Ciekawostki

• Żeneta rybożerna jest często określana mianem najrzadszego ssaka drapieżnego Afryki. Gatunek znany jedynie z kilku obserwacji, oraz ok. 30 okazów w kolekcjach zoologicznych.
• Żeneta rybożerna posiada kilka cech nietypowych dla przedstawicieli rodzaju Genetta. W przeciwieństwie do pozostałych członków jej umaszczenie jest bardziej jednolite, nie posiada cętek, plam, ani charakterystycznej pręgi ciągnącej się przez plecy. Także jako jedyna żeneta posiada nagie stopy(bez owłosienia), co jest zrozumiałym przystosowaniem do łapania stworzeń żyjących w wodzie. Przez owe różnice rybożer aż do roku 2004 był klasyfikowany do monotypowego rodzaju Osbornictis. Przynależność do rodzaju Genetta stwierdziły badania genetyczne. 
• Gatunek został opisany przez amerykańskiego systematyka Joel'a Asaph'a Allen'a w 1919 roku pod nazwą Osbornictis piscivora.
• Podczas badań na terenie lasów Demokratycznej Republiki Konga(wówczas Zairu), naukowcy(niejacy Hart i J. R. Timm) zdobyli 13 okazów rybożera. Jedna skóra budziła jednak wątpliwości, gdyż została zakupiona w rejonie Butemo(Uganda), poza znanym zasięgiem gatunku. Badacze sądzą jednak iż zwierzę zostało upolowane w kongijskich lasach, a następnie przeniesione, lub sprzedane na teren Ugandy.

Bibliografia:

-https://en.wikipedia.org/wiki/Aquatic_genet

-http://www.iucnredlist.org/details/15628/0

-http://animaldiversity.org/accounts/Genetta_piscivora/

-https://books.google.pl/books?id=B_07noCPc4kC&pg=RA4-PA211&lpg=RA4-PA211&dq=Genetta+piscivora&source=bl&ots=u2b9KFV8cC&sig=RAED4iKFx0AOcRDd7Vp8IElsdTw&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwiYraHotILOAhXD8ywKHZlwBY0Q6AEITzAG#v=onepage&q=Genetta%20piscivora&f=false