Pelodiscus parviformis - żółwiak chiński mniejszy

inne nazwy: żółwiak chiński mniejszy*

• Królestwo: Zwierzęta
• Podtyp: Kręgowce
• Gromada: Gady
• Rząd: Żółwie
• Rodzina: Żółwiakowate
• Gatunek: Pelodiscus parviformis

Występowanie

Gatunek stwierdzony w kilku rejonach Chin min. na terenie Regionu Autonomicznego Kuangsi-Czuang(Lingchuan County, Ziyuan County, Guanyang County, Xing'an County i Quanzhou County) i Hunan(Dong'an County, Qiyang County i Dao County). Niektóry raporty mówią o jego występowaniu na terenie Hajnanu, Tajwanu, Wietnamu, czy Japonii. Dokładny zakres występowania nie został określony. 

Siedlisko

Zbiorniki wodne(rzeki, stawy, kanały, jeziora, tereny bagienne itp.) o powolnym nurcie, zwykle o piaszczystym, lub błotnistym podłożu.

Ogólny opis

Żółwiakowate to charakterystyczna rodzina żółwi, które wyróżnia przede wszystkim budowa pancerza. Karapaks w przeciwieństwie do większości żółwi nie jest zbudowany z rogowych płytek, lecz pokryty elastyczną, szorstką, grubą i miękką skórą. Boki skorupy elastyczne i miękkie z uwagi na brak podpory kostnej(kość występuje jedynie w środkowej części karapaksu). Plastron, podobnie jak karapaks, pokryty skórą, lecz nie okrywa w całości części brzusznej gada(okryta jest część środkowa i przednia strony brzusznej). Kończyny wyposażone w wiosłowate łapy(palce połączone płona pławną), które posiadają trzy pazury(stąd ich inna nazwa żółwie trójpazurzaste). Szyja żółwiaków jest bardzo długa(często stanowi połowę długości karapaksu), natomiast głowa wydłużona, zakończona ryjkowato wydłużonym nosem.

Pelodiscus parviformis morfologicznie przypomina żółwiaka chińskiego, jednak osiąga mniejsze rozmiary 10-12 cm długości pancerza(karapaksu). Podobnie jak żółwiak chiński, karapaks jest koloru od oliwkowego po brązowy, czasami pokryty ciemnymi plamami(zwłaszcza u osobników młodych), natomiast plastron żółty, lub jasnokremowy. U osobników młodych(zwykle do 7 roku życia) plastron jest czerwono-pomarańczowy z czarnymi plamami. Kończyny i głowa koloru oliwkowego. Szyja i czasami głowa pokryta jasnożółtym cętkowaniem. U osobników młodych dodatkowo głowa i szyja może być pokryta ciemnymi paskami i liniami, które często odchodzą od oczu, a także na pancerzu i szyi mogą występować jasne, lub ciemne plamy. Oczy żółwiaka są duże, wyłupiaste. Szczęki mocne z odsłoniętymi, mięsistymi wargami. Ogon krótki.

Dymorfizm płciowy

Widoczny u osobników dorosłych. U żółwiaków występuje wielkościowy dymorfizm płciowy(samice osiągają większe rozmiary).

Populacja i zagrożenia

Nie jest znany stan populacji, ani potencjalne zagrożenia dla tego gatunku żółwiaka. Stopień zagrożenia według IUCN nie został obecnie określony. Żółwiowi może zagrażać utrata siedliska, oraz polowania dla mięsa, dodatkowo z uwagi na prawdopodobny mały zakres, żółwiak może być gatunkiem poważnie zagrożonym.

Pożywienie

Mięsożerca. Jego ofiarą padają ryby, skorupiaki, mięczaki, owady, płazy, oraz nieduże kręgowce(także młode osobniki własnego gatunku). Nie gardzi padliną.

Zachowanie

Ekologia gatunku nie jest poznana, choć przypuszcza się iż nie odbiega zanadto od zachowań spokrewnionego gatunku żółwiaka chińskiego. Żółwiaki są gadami o wodnym trybie życia, czasami jednak wychodzącymi na brzeg, kawałek konara, czy skałę w celu wygrzania się. Prowadzi głównie dzienny tryb życia. Większość dnia spędza zagrzebany w podłożu, wychylając jedynie długą szyję i głowę(którymi potrafi zaczerpnąć powietrza, nie ruszając się z miejsca), wypatrując(wzrok główny zmysł) potencjalnych ofiar. Poluje pod wodą, gdyż brak języka uniemożliwia mu połykanie pokarmu poza środowiskiem wodnym. Ofiary łapie z zasadzki(łapie przepływające zwierzęta), lecz nieraz aktywnie poluje. Szczęki żółwiaka z łatwością kruszą skorupy i pancerze skorupiaków i mięczaków. Dzięki nitkowatym kosmkom znajdującym się na błonie śluzowej gardzieli, żółwiak potrafi pobierać tlen z wody(poruszając wtedy rytmicznie pyskiem), dzięki czemu potrafi przez dłuższy czas przebywać pod wodą. Gad potrafi ponadto wydalać mocznik przez otwór gębowy. Jest to przystosowanie do życia w wodzie słonawej i słonej(choć Pelodiscus parviformis w takowych przypuszczalnie nie występuje), gdyż pobierany nadmiar soli z wodą nie wędruje przez cały układ pokarmowy/moczowy i nie obciąża nerek oraz nie zaburza równowagi chemicznej w ciele. Żółwiak jest gatunkiem samotniczym, zwykle nie akceptującym innego osobnika w swoim zasięgu. W razie zagrożenia żółw potrafi wycofać swoją szyję, głowę i kończyny pod osłonę skorupy, lecz nie zawaha się aktywnie bronić. Silne szczęki żółwiaka mogą z łatwością odgryźć palec człowiekowi. Gatunek zimujący.

Rozród

Brak danych. Żółwiak chiński do rozrodu przystępuje po wybudzeniu się z odrętwienia(ok. marca-kwietnia). Zwykle od czerwca do sierpnia samice składają jajka w wykopanych przez siebie niegłębokich norach. Samica żółwiaka chińskiego składa od 8 do 24 jaj, 2-3 razy w sezonie. Jajka żółwiaka mają ok. 2 cm średnicy. Średni czas inkubacji jaj trawa od 60 do 80 dni(w zależności od temperatury). Młode żółwiaki chińskie po wykluciu mierzą ok. 2-3 cm długości karapaksu. Po wykopaniu się z gniazda, żółwiaczki szybko wędrują w kierunku wody i szukają odpowiedniej kryjówki(młode żółwiaki prowadzą skryty tryb życia). Przez okres pierwszych 2 tygodni od wyklucia odżywiają się zmagazynowaną zawartością żółtka, później jednak przystępują do polowania na bezkręgowce.

Długość życia

Brak danych. Przypuszczalnie żyje podobnie jak żółwiak chiński, ok. 20-30 lat.

Naturalni wrogowie

Dorosłe osobniki zwykle nie posiadają naturalnych wrogów(czasami podawane są raporty o polowaniu na dorosłe żółwiaki przez aligatora chińskiego). Najbardziej narażone są jaja i osobniki młodociane, które mogą paść ofiarą lisów, ptaków(np. z rodziny krukowatych), łasicowatych, węży, większych ryb, a także dorosłych osobników własnego gatunku.

Znaczenie dla człowieka

Pelodiscus parviformis, jako gatunek nie posiada szczególnego znaczenia dla człowieka. Jednak mięso żółwiaków jest uważane za przysmak, dlatego są one obiektem polowań. Największy popyt na rynku konsumenckim ma mięso żółwiaka chińskiego, lecz z uwagi na trudność w rozróżnieniu tych dwóch gatunków, możliwe iż Pelodiscus parviformis posiada także znaczenie rynkowe(mięso może być błędnie sprzedawane jako pochodzące od żółwiaka chińskiego).

Systematyka i pokrewieństwo

Żółwiakowate to rodzina żółwi, które odznaczają się dość specyficznymi przystosowaniami. Pancerz żółwiaków zbudowany jest z kostnych płyt, lecz bez pancerza rogowego. Zamiast tego pancerz okrywa gruba i elastyczna skóra(podobnie jak u miekkoskórka dwupazurzastego). Żółwiakowate są często określane mianem najbardziej przystosowanych do wodnego życia żółwi słodkowodnych. Żółwiaki posiadają specyficzną budowę gardzieli(pokryta nitkowatymi, dobrze unaczynionymi kosmykami), która działa podobnie jak skrzela ryb(żółwiak potrafi pobierać tlen z wody, poruszając wtedy rytmicznie pyskiem). Żółwiaki należą do jednych z największych żółwi słodkowodnych. Wielki żółw Cantora(Pelochelys cantorii) może osiągać do 1 metra długości karapaksu i ok. 100 kg wagi.

Żółwiaki zamieszkują tereny Azji, Afryki i Ameryki Północnej. Zasiedlają głównie wody słodkie(jeziora, tereny bagienne, kanały, stawy i rzeki o słabym nurcie), lecz także wody słonawe i słone(ujścia rzek, wody przybrzeżne). Żółwiaki potrafią wydalać mocznik przez otwór gębowy, przez co picie słonej wody nie wyrządza szkód w organiźmie gada.

Najstarszy odnaleziony żółwiak(Trionyx kyrgyzensis) występował na terenie Azji(Azja Środkowa) we wczesnej kredzie(alb, ok. 112-99,6 mln lat temu), choć odnajdywano starsze fragmenty szkieletu żółwi(z okresów apt, nekom), które mogą należeć z dużym prawdopodobieństwem do przedstawiciela rodziny żółwiaków. Niegdyś za najstarszego przedstawiciela żółwiakowatych uznawano Sinaspideretes wimani(jura), jednak obecnie sądzi się iż należy klasyfikować go do rodziny miękkoskórowatych. W wieku cenomańskim(górna kreda, 93,5-99,6) żółwiaki przypuszczalnie pojawiły się w Ameryce Północnej. W eocenie żółwiaki obficie zamieszkiwały także tereny Europy(np. Trionyx ikoviensis, Trionyx messelianus).

Obecnie do rodziny żółwiaków zalicza się 31 gatunków obecnie żyjących. Wiele z nich jest gatunkami poważnie zagrożonymi np. Rafetus euphraticus, czy Palea steindachneri. Do najbardziej zagrożonego gatunku żółwia, odkąd Chelonoidis abingdoni uznany jest za wymarły(z listy 25 najbardziej zagrożonych żółwi świata, Turtle Survival Alliance), należy przedstawiciel żółwiakowatych, mianowicie żółwiak szanghajski(Rafetus swinhoei), którego populacja liczy 3 osobniki(2 samce i 1 samice), które trzymane są w zamkniętych ośrodkach. Podejmowano kilka prób rozmnożenia owego gatunku, lecz obecnie żadna nie przyniosła efektu. Na listę zakwalifikował się także inny gatunek żółwiaka Chitra chitra(na miejscu 12). Żółwiakom zagrażają min. nadmierne polowania, oraz utrata siedliska życia(zwłaszcza zanieczyszczenie wód).

Mięso żółwiaków jest spożywane w wielu rejonach świata. Zwłaszcza Chiny odznaczają się dużym popytem na ów składnik potraw. Mięso żółwia poddawane jest zwykle duszeniu, a następnie podawane wraz z pędami bambusa, migdałami, bądź sosem chili. Pierwotnie żółwie odławiano z naturalnego środowiska, co znacząco odbiło się na populacji wielu gatunków. Obecnie popularne są hodowle żółwiaków, zaopatrujące rynek w mięso tego gatunku, choć nie zlikwidowało to odłowów żółwi z naturalnego środowiska(choć znacząco zmniejszyło). W Chinach do najpopularniejszych zjadanych żółwiaków należy żółwiak chiński(Pelodiscus sinensis), oraz Palea steindachner(który w naturalnym środowisku jest gatunkiem poważnie zagrożonym). Mięsu żółwiaków przypisuje się także właściwości lecznicze(medycyna ludowa). Żółwiaki są także często hodowane jako domowe pupile. Zwłaszcza w Europie(także w Polsce) ciszą się dużą popularnością, jednak z uwagi na specyficzne wymogi, duże osiągalne rozmiary, oraz możliwość wyrządzenia krzywdy właścicielowi, polecane są dla doświadczonych pasjonatów. Do popularniejszych w hodowlach należą żółwiak chiński(Pelodiscus sinensis) i żółwiak drapieżny(Apalone ferox). Na terenie USA żółwiak chiński stał się gatunkiem inwazyjnym, obecnie o nieznanym wpływie na rodzime środowisko.       

Rodzaj Pelodiscus liczy obecnie 4 gatunków żółwiaków, min. żółwiaka chińskiego(Pelodiscus sinensis), oraz Pelodiscus maackii, Pelodiscus axenaria i Pelodiscus parviformis, które zostały wyodrębnione na podstawie badań genetycznych.

Ciekawostki

• Pelodiscus parviformis został wyodrębniony jako gatunek w 1997 roku.
• Gatunek bardzo słabo poznany. Wszyscy przedstawiciele rodzaju Pelodiscus są do siebie morfologicznie bardzo podobni, co utrudnia badanie zachowanie poszczególnych gatunków.
• Epitet gatunkowy "parviformis" tłumaczy się na "mniejszą formę". Odnosi się to do mniejszych rozmiarów osiąganych przez Pelodiscus parviformis w porównaniu do innych przedstawicieli rodzaju.  

  

Bibliografia:
https://www.researchgate.net/publication/273985399_Validity_of_Pelodiscus_parviformis_Testudines_Trionychidae_Inferred_from_Molecular_and_Morphological_Analyses
-https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BB%C3%B3%C5%82wiak_chi%C5%84ski
-http://www.terrarium.com.pl/171-pelodiscus-sinensis-zolwiak-chinski/
-https://en.wikipedia.org/wiki/Chinese_softshell_turtle
-https://nas.er.usgs.gov/queries/factsheet.aspx?SpeciesID=1278
-http://www.reptilesmagazine.com/Turtles-Tortoises/Turtle-Care/Soft-Shelled-Turtle-Information-and-Care/
-https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BB%C3%B3%C5%82wiakowate
-https://books.google.pl/books?id=xfq8hK-2Oj0C&pg=PA420&lpg=PA420&dq=paleontology+first+Trionychidae&source=bl&ots=tCINoarh9u&sig=gJnzaOczR3gVQUf0K1crBPgzFlk&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwiXrZn-x9PPAhUHDSwKHaVqCN4Q6AEIXzAJ#v=onepage&q=paleontology%20first%20Trionychidae&f=false