Czarniaczek górski - salamandra bezpłucna o znaczeniu w nauce

• Królestwo: Zwierzęta
• Podtyp: Kręgowce
• Gromada: Płazy
• Rząd: Płazy ogoniaste
• Rodzina: Bezpłucnikowate
• Gatunek: Czarniaczek górski(Desmognathus ochrophaeus)

Występowanie

Czarniaczek górski występuje w południowo-wschodniej Ameryce Północnej. Zasiedla podnóża gór Adirondack i Appalachów w Stanach Zjednoczonych. Niewielka populacja występuje także w południowo-wschodniej prowincji Quebec(Kanada), północno-wschodnim Kentucky, oraz środkowo-zachodniej Georgi. Zamieszkuje tereny w pobliżu strumieni i potoków górskich, zwykle w wilgotnych lasach górskich(preferuje lasy świerkowe). Czarniaczek jest wrażliwy na zmiany wilgotności powietrza, dlatego nigdy nie spotyka się go na obszarach otwartych, daleko od źródła wody. Spotykany zazwyczaj między 975-1400 metrem n.p.m.

Ogólny opis

Czarniaczek górski jest gatunkiem salamandry, osiągającym 7-10 cm długości. Ciało jest długie i smukłe pokryte lśniącą skórą. Kończyny są dosyć duże, zwłaszcza tylne, a ogon długi i wąski o walcowatym kształcie. Głowa jest szeroka, wyraźnie oddzielona od reszty ciała z szerokim pyskiem i wyłupiastymi oczyma, osadzonymi na jej szczycie. Dorosłe osobniki posiadają różne zabarwienie ciała od żółtego, pomarańczowego przez oliwkowy, brązowy, aż po szary, czarny i czerwony. Ciało czarniaczka posiada także marmurkowaty deseń. Najczęściej przez grzbiet salamandry ciągnie się rząd ciemnych plam, często przypominających falowanie, a po bokach ciała od oka po kraniec ogona można zauważyć czarny pas. Grzbiet jest zwykle także nieco jaśniejszy, podobnie jak brzuch. Wraz z wiekiem, oznaczenia ciała stają się bardziej ciemne. U osobników o ciemnym ubarwieniu(czarnym, ciemnobrązowym) wzory na ciele są rzadko widoczne. Larwa mierzy zwykle 17 mm długości ciała, posiada słabo widoczny pas rozciągający się od oka po ogon, a ich ubarwienie jest brunatne w ciemne plamy. Posiada także parę krótkich, pierzastych i białych skrzeli, które są utrzymywane przez krótki okres.

Dymorfizm płciowy

Niewyraźny. Samiec nieznacznie większy od samicy. Posiada również nieco bardziej zakrzywioną szczękę niż samica. Samce tracą również rząd zębów(vomerine teeth), gdy osiągną 6-7 cm długości ciała, natomiast u samic pozostaje on do końca życia.

Populacja i zagrożenia

Czarniaczek górski jest notowany przez IUCN jako najmniejszej troski, choć niektóre organizację klasyfikują go jako bliski zagrożenia. Salamandrze mogą zagrażać wycinki lasów, lecz także niewielkie przekształcenia środowiska(np. podcinanie drzew) w wyniku czego zwiększa się temperatura i obniża wilgotność blisko gruntu. Poważnym zagrożeniem jest także zanieczyszczenie wód przez rolnictwo i przemysł, a także nadmierna eksploatacja wód górskich. Zmiany klimatyczne mogą także źle wpływać na populacje tego wrażliwego płaza. Obecnie jednak sądzi się iż liczebność czarniaczka górskiego utrzymuje się na stabilnym poziomie, powyżej 100 tysięcy osobników.

Pożywienie

Larwa poluje na małe skorupiaki wodne, larwy owadów, pajęczaki itp. Dorosłe osobniki odżywiają się dżdżownicami, pajęczakami, owadami i krocionogami.

Zachowanie

Dorosły czarniaczek górski jest gatunkiem typowo lądowym o głównie nocnym trybie życia. W ciągu dnia pozostaje w ukryciu, zwykle w norce w ziemi. Podczas dnia może pojawiać się jedynie podczas deszczy. W nocy większość czasu spędza na polowaniu. Zwykle poluje z zasadzki. W rzadkich przypadkach może wspiąć się na niewysoki krzew, lub drzewo, jeśli wyczuje odpowiednią zdobycz. Nie wskazują zachowań terytorialnych, dlatego kilka osobników może zamieszkiwać jedną norę. Zapadają w hibernację, zwykle od października po marzec/kwiecień(kiedy temperatura wynosi >5*C), zimując w swojej norce. Salamandra potrafi odrzucić swój ogon w razie zagrożenia, aby uciec w bezpieczne miejsce. Jednak zwykle nie bywa celem drapieżców z uwagi na toksyczną wydzielinę gruczołów skórnych.

Rozród

Czarniaczek górski rozmnaża się dwa razy do roku w okresie wiosennym i jesiennym, zwykle w kwietniu, wrześniu i październiku. Kiedy samiec napotka gotową do godów samice, wykonuję przednią charakterystyczny taniec, podczas którego nacina zębami skórę partnerki, wprowadzając do ran feromony, działające stymulująco na samice. U tych płazów występuje zapłodnienie wewnętrzne. Samiec pozostawia nasienie na ziemi, które następnie zbiera samica. Samica ma możliwość przechowywania plemników pojedynczego samca, aby samoistnie się zapładniać, nawet przez okres 1-2 lat. Po zapłodnieniu samica nosi jajka przez ok. 3 miesiące, a następnie składa zwykle od 12-20 jaj(zdarzają się 3, lub nawet 27 jaj) w szczelinie, pod pniem lub w jamce w ziemi, znajdującej się blisko płytkiej wody. Samice następnie strzeże jaj, aż do momenty wyklucia się larw. Czas do wylęgu się larw jest zmienny i zależy od wysokości n.p.m(ok. 30 dni). Przez ten okres samica bardzo rzadko poluje. Ciekawe jest to że samica może zaadoptować jaja innej samicy, jeśli ta z jakiegoś powodu nie może się nimi zająć. Po wykluciu się larwy udają się do źródła wody i w niej się rozwijają. Po upływie 2-3 tygodni przechodzą metamorfozę w osobnika dorosłego i opuszczają na stałe środowisko wodne. Czarniaczek górski uzyskuje dojrzałość po upływie ok. 3 lat.

Naturalni wrogowie

Dorosłe osobniki mogą paść ofiarą pończosznika, węża Diadophis punctatus, małych gryzoni i innych ssaków, oraz ptaków. Larwy, oraz młode osobniki są narażone dodatkowo na ataki innych gatunków salamander min. źródlika i żółcika, które mogą potraktować niewielkiego czarniaczka jako pokarm. 

Długość życia

Przypuszcza się iż ok. 20 lat.

Znaczenie dla człowieka

Czarniaczek górski odgrywa dużą rolę w badaniach laboratoryjnych i nauce. Biolodzy używają tych płazów, aby lepiej poznać zjawisko metamorfozy. Jest take ważnym elementem w badaniach na genetyką, biologią i transplantacją tkanek. Substancja wytwarzana przez gruczoły skórne płaza jest wykorzystywana w toksykologii.

Ciekawostki 

• Salamandry bezpłucne nie posiadają płuc, ani skrzeli. Oddychają przy pomocy błony śluzowej znajdującej się przy gardzieli i jamie gębowej, oraz poprzez skórę. Jednak aby skóra prawidłowo funkcjonowała pod względem wymiany gazowej, musi zachować odpowiednią wilgotność. Dlatego dla czarniaczka górskiego wilgotność powietrza jest tak ważna.
• Bezpłucnikowate charakteryzują się obecnością bardzo dużych komórek w organizmie, co jest przyczyną bardzo wolnego metabolizmu tych płazów(dlatego są dosyć odporne na głód). Potrafią przez krótki okres czasu, podczas niekorzystnych warunków środowiskowych, zaciągnąć dług tlenowy i przejść na metabolizm beztlenowy.
• Niektórzy badacze sądzą iż wzór na grzbiecie czerniaczka upodabnia go do bezpłucników(Plethodon), które ze względu na nieprzyjemny smak mięsa, są unikane przez drapieżniki.
• U bezpłucnikowatych radiacja adaptacyjna(radiacja polegająca na tym iż, grupa spokrewnionych osobników, posiada odmienne przystosowania) uległa dosyć wysokiemu postępowi, gdyż znane są formy typowo wodne, lądowe, wodno-lądowe, pustynne, nadrzewne, a nawet podziemne.
• Rodzaj Desmognathus liczy 21 gatunków płazów min. salamandrę czarniawą(Desmognathus fuscus), Desmognathus quadramaculatus i Desmognathus aeneus.

Bibliografia:
-http://amphibiaweb.org/cgi/amphib_query?where-genus=Desmognathus&where-species=ochrophaeus

-https://en.wikipedia.org/wiki/Allegheny_Mountain_dusky_salamander

-http://animaldiversity.org/accounts/Desmognathus_ochrophaeus/

-http://www.iucnredlist.org/details/59253/0

-http://www.paherps.com/herps/salamanders/mtndusky_salamander/

-http://explorer.natureserve.org/servlet/NatureServe?searchName=desmognathus+ochrophaeus