- Królestwo: Zwierzęta
- Podtyp: Kręgowce
- Gromada: Gady
- Rząd: Łuskonośne
- Rodzina: Zdradnicowate
- Gatunek: Mamba czarna(Dendroaspis polylepis)
Występowanie
Zamieszkuje Afrykę Subsaharyjską. Choć dokładny zasięg mamby czarnej nie jest poznany to udokumentowano jej występowanie na zachodzie od Senegalu i Gwinei, po Kenię i Tanzanię na wschodzie i Namibii i północno-wschodnią część RPA na południu. Na północnym zasięgu widywana w Sudanie i Erytrei. Pojedyncze obserwację odnotowano w Republice Środkowoafrykańskiej, Czadzie, Nigerii i Mali, niektórzy sądzą iż może to świadczyć o naturalnym poszerzaniu swojego zasięgu. Gatunek spotykany na sawannach, lasach, polach uprawnych, skalistych zboczach i wilgotnych bagnach, a także na użytkach zielnych i zadrzewionych/krzewionych sawannach. Preferują siedliska z licznymi wzgórzami i lasami łęgowymi.
Ogólny opis
Mamba czarna jest najdłuższym jadowitym wężem Afryki, oraz drugim najdłuższym jadowitym wężem świata, zaraz po kobrze królewskiej. Mierzy przeciętnie 2-3 metry długości ciała, ale spotykano osobniki o 4,3 metrowej długości ciała. Skóra dorosłego osobnika jest zwykle oliwkowa, brązowa, szara, lub khaki. Osobniki młode posiadają jaśniejsze ubarwienie. Spód ciała jest kremowy, czasami z domieszką żółtego i zielonego. Ciemne plamy czasami występują w tylnej połowie ciała, dając wrażenie pręg. Wnętrze jamy gębowej jest ciemnoniebieskie, lub atramentowo czarne(stąd nazwa gatunkowa węża). Ciało węża jest smukłe, a jego głowę łatwo wyróżniać od reszty ciała. Mówi się iż kształtem przypomina trumnę. Duże zęby jadowe o 13 mm długości, są w przeciwieństwie do innych przedstawicieli zdradnicowatych, częściowo ruchome. Oczy są ciemnobrązowe, lub czarne z żółta, lub srebrzystobiała krawędzią na źrenicy.
Dymorfizm płciowy
Nie odnotowano różnic w wyglądzie, ani długości ciała pomiędzy samcem, a samicą.
Populacja i zagrożenia
Mamba czarna nie jest zagrożona wyginięciem i uznana za gatunek najmniejszej troski, głównie ze względu na szeroki zakres występowania. Nie jest spotykana często ze względu na to iż unika ludzkich osad, jednak ze względu na intensywną ekspansję człowieka na tereny zamieszkałe przez mamby, może być mniej liczna na niektórych siedliskach. Czasami hodowana, lecz nie potwierdzono udanych rozmnożeń.
Pożywienie
Szczury, myszy, góralki, wiewiórki, galago, ryjówki, nietoperze, ptaki, jaszczurki, węże(nawet te jadowite np. kobry i żmije), młode dujkery i koczkodany itp.
Zachowanie
Mamba czarna prowadzi skryty tryb życia, rzadko atakuje pierwsza, woli raczej uciec w bezpieczne schronienie. Prowadzi naziemny, jak i nadrzewny tryb życia. Bardzo łatwo wspinają się na drzewa. Prowadzą dzienny tryb życia, a jako schronienie używają dziupli, szczelin skalnych, nor mrówników oraz kopców termitów(które są naturalną klimatyzacją, chłodzącą ciało węża podczas odpoczynku). Czasami za kryjówkę używają poddaszy. Otoczona, nie waha się zaatakować, a ze względu na specyficzną budowę zębów jadowych, przypuszczalnie "suche ukąszenia" nie występują u tego gatunku, lub są bardzo rzadkie. Mamba w obliczu niebezpieczeństwa, często unosi ciało(dorosłą powyżej metra nad ziemią), oraz otwiera szeroko pysk, potrząsa językiem, syczy i bacznie obserwuje napastnika, a każdy gwałtowny ruch zwykle prowokuje atak. Jeśli zagrożenie oddala się nie wykonując nagłych ruchów, mamba zwykle szybko wycofuje się. Dla człowieka ukąszenie mamby najczęściej bywa zabójcze. Mamba jest aktywna zwykle o świcie, i na kilka godzin przed zmierzchem. Spędza dużo czasu na słońcu, leżąc na skalne, lub niskim drzewie, aby wyregulować wewnętrzną temperaturę ciała. Po wygrzaniu się, zwykle rusza na poszukiwanie ofiary. Wyszukując pożywienia, zwykle unosi swoja głowę nad ziemię. Kiedy zauważy potencjalną ofiarę, szybko przypełznie do niej i jednym, lub kilkoma ukąszeniami, doprowadzi do śmierci zwierzęcia. Większe ofiary zwykle puszcza i czeka na ich śmierć, śledząc je, natomiast ptaki oraz niewielkie gryzonie, przytrzymuje w jamie gębowej, aż do zaniku oznak życia, wtedy połyka pożywienie w całości. Mamba czarna jest najszybszym wężem świata, gdyż potrafi pełznąć z prędkością 11-19 km/h przy odcinku 50 metrów. Zwykle prowadzą osiadły tryb życia, lecz nie są terytorialne(odnotowano mamby spędzające kilka lat na tym samym terenie). Do komunikacji i tropienia ofiar służy im narząd Jacobsona w połączeniu z wysuwanym językiem, wychwytuje pierwiastki chemiczne zawarte w powietrzu. Mamba czarna(jak inne węże) nie posiada narządu słuchu, lecz może wychwytywać wibrację podłoża. Mamby znane są z tego iż zaskoczone atakują, bez wcześniejszych zachowań ostrzegawczych. Istnieją doniesienia o pokąsanych ludziach, trafianych w nos, lub inną część głowy, wiąże się to z unoszeniem ciała węża podczas ataku, bądź ataku z drzewa. Mamba jednym ukąszeniem potrafi zabić dorosłego słonia, dlatego większość zwierząt Afryki unika tego węża.
Rozród
Okres godowy u mamb czarnych przypada na wiosnę(zwykle pod koniec września, w zależności od rejonu występowania). Samce zwykle prowadzą niegroźne walki o prawo do kopulacji. Polega ona na przepychaniu się i unoszeniu ciała, aż któryś z przeciwników dotknie głową podłoża. Walka trwa zwykle kilka minut. Samce zwykle odnajdują samice po zapachu i przystępują do kopulacji(są wyposażone w półprącie, czyli parzysty narząd kopulacyjny). Po udanej kopulacji, samica nosi w sobie jaja przez 60 dni. Następnie wyszukuje odpowiedniego gniazda, termitiery i znosi w niej od 15 do 25 jaj. Następnie samica agresywnie strzeże jaj, aż do wyklucia się młodych po ok. 60 dniach. Wężyki mierzą przeciętnie 50 cm długości, a po opuszczeniu gniazda staja się całkowicie samodzielne. Młode mamby wstrzykują mniejszą ilość jadu niż dorosłe osobniki(ze względu na małe rozmiary), zwykle 1-2 ml toksyny, przy 8-16 ml aplikowanych przez dorosłe. Jednak i ta ilość jest dostateczna, aby zabić dorosłego człowieka. Mamby czarne rozmnażają się raz na rok. Młode po roku, zwykle osiągają długość 2 metrów.
Naturalni wrogowie
Mamby czarne posiadają bardzo mało naturalnych wrogów, lecz można do nich zaliczyć ptaki drapieżne, krokodyle, warany, lisy, szakale, mangusty i duże żaby. Niebronione jaj często stają się pożywieniem wielu mięsożernych i padlinożernych zwierząt.
Długość życia
Na wolności, brak danych. W niewoli najdłużej żyjąca mamba żyła 11 lat(według niektórych źródeł 14 lat), lecz przypuszczalnie może żyć o wiele dłużej.
Znaczenie dla człowieka
Mamba czarna wzbudza strach wśród rdzennych ludzi Afryki. Jej ukąszenie zabija człowieka w ciągu 20 minut, jeśli nie dostanie na czas surowicy. Jad jest neurotoksyną, powodującą paraliż mięśni, a wraz z nim uduszenie się. Afrykanie w różnych legendach i mitach, mówią o mambie, która zabijała rodziny, lub ścigała aktywnie człowieka, lecz przypuszczalnie nie ma to związku z rzeczywistością. Obecnie dla jadu mamby szuka się zastosowania w medycynie. Czasami bywa obiektem handlu zwierzętami na czarnym rynku, lecz ze względu na niebezpieczeństwo wiążące się z jej łapaniem, rzadko jest tam spotykana. Ze względu na ekspansję człowieka na tereny zamieszkałe przez mamby, często bywa niemiłym gościem w przydomowych terenach.
Ciekawostki
- Wraz z tajpanem australijskim(Oxyuranus scutellatus), uważana za najbardziej niebezpiecznego węża świata.
- Bez podania surowicy i intensywnego leczenia, śmiertelność po ukąszeniu czarnej mamby wynosi 100%.
- Obecnie w RPA umieralność w wyniku ukąszenia przez węża wynosi ok. 20%, ze względu na potęp medycyny.
- Jest najszybszym wężem świata. Osiąga prędkość ok. 20 km/h.
- Mamba po ukąszeniu zwykle pozbywa się ok. 20% swojego jadu, dlatego zwykle kąsa wielokrotnie.
- Do rodzaju Dendroaspis(mamby) należą 4 gatunki węży, min. mamba czarna, mamba zwyczajna(Dendroaspis angusticeps), mamba zielona(Dendroaspis viridis) i mamba Jamesona(Dendroaspis jamesoni).
Bibliografia:
-https://pl.wikipedia.org/wiki/Mamba_czarna
-https://en.wikipedia.org/wiki/Black_mamba
-https://pl.wikipedia.org/wiki/Dendroaspis
-http://animaldiversity.org/accounts/Dendroaspis_polylepis/
-http://www.arkive.org/black-mamba/dendroaspis-polylepis/
-http://animals.nationalgeographic.com/animals/reptiles/black-mamba/
