inne nazwy: guzowiec krokodylowy, guzowiec chiński
- Królestwo: Zwierzęta
- Podtyp: Kręgowce
- Gromada: Gady
- Rząd: Łuskoskóre
- Rodzina: Shinisauridae
- Gatunek: Jaszczurka krokodylowata(Shinisaurus crocodilurus)
Występowanie
Gatunek występuje na terenie Chin i Wietnamu. Populacja jest fragmentaryczna, dzieląc się na 11 subpopulacji na terenie Chin(8 we wschodniej prowincji Kuangsi i 3 na terenie prowincji Guangdong-jedna w północnej części, dwie w południowo-zachodniej) i 3 na terenie północno-wschodniego Wietnamu(prowincja Quang Ninh, dwie na granicy z prowincją Bắc Giang). Jaszczurka występowała także na terenie prowincji Hunan, gdzie obecnie jest uważana za wymarłą.
Siedlisko
Zamieszkuje subtropikalne, wieczniezielone lasy liściaste. Jest gatunkiem półwodnym, dlatego jego występowanie jest zależne od obecności wód. Zasiedla czyste, wolno płynące strumienie, potoki i niewielkie stawy, gdzie lasy styka się z powierzchnią wody(gałęzie drzew dotykają powierzchni wody). Występuje na wysokościach od 200 do 1500 m n.p.m.Ogólny opis
Jaszczurka krokodylowata jak inne łuskoskóre posiada wydłużone ciało o masywnym i bocznie spłaszczonym ogonie. Osiąga ok. 40 cm długości ciała, przy czym połowę długości stanowi ogon. Głowa jest dość duża z krótkim i zaokrąglonym pyskiem. Oczy dość duże o silnie zaznaczonym łuku brwiowym. Kończyny krótkie, lecz masywne o długich palcach i niedużych, ostrych pazurach.Najbardziej charakterystyczna jest pokrywa łuskowa jaszczurki. Poza standardową dla łuskonośnych pokrywą łuskową na ciele jaszczurki krokodylowej występują osteodermy, czyli wystające twory na skórze, podobne do tych występujących u krokodyli(stąd nazwa). Wzdłuż ogona w górnej jego części biegną dwa rzędy, dobrze zaznaczonych, guzikowatych osteodermów. Po bokach ciała i wzdłuż kręgosłupa biegną kolejne rzędy osteodermów, lecz są mniej zaznaczone, bardziej rozsiane i nieregularne. Poza tym twory występują także licznie na karku, szyi i bocznych częściach brzucha.
Ubarwienie jaszczurki zmienne i niejednolite. Większość ciała zwykle szara i/lub brązowa, boki czerwone, czasami z niektórymi żółtawymi częściami. Po bokach często występują także czarne, duże plamy. Na ogonie często można zauważyć naprzemienne występowanie kolorów czerwonego, czarnego i żółtego, kończyny zwykle jednolitej barwy, ciemniejsze. Pysk i podgardle jaśniejsze, często występują na nich ciemne pręgi. Część brzuszna koloru żółtego, kremowego, czerwonego bądź fuzja tych kolorów.
Dymorfizm płciowy
Widoczny. Samiec jaskrawiej ubarwiony oraz lepiej widoczne plamy na ciele, zwłaszcza podgardle które jest jaskrawię pomarańczowe(u dojrzałych samców). Podgardle samicy zwykle żółte lub kremowe.Podgatunki
Wyróżnia się 2 podgatunki Shinisaurus crocodilurus:
- Shinisaurus crocodilurus crocodilurus - z terenów Chin.
- Shinisaurus crocodilurus vietnamensis - z terenów Wietnamu.
Populacja i zagrożenia
Pierwsze badania ilościowe w 1978 roku oszacowały populację gatunku na ok. 6 tysięcy osobników, inne źródła podają iż w 1999 roku jej chińska populacja liczyła już 3 tysiące osobników z tendencją spadkową, choć badacze często zarzucają iż ów wyniki są zawyżone, a chińska populacja nie przekraczała 1000 osobników(nie dotyczy zwierząt w dwóch populacjach nieznanych w tym okresie). Obecnie szacuje się że największa znana populacja nie przekracza 350 zwierząt tam żyjących(ok. 36% całkowitej populacji na terenach Chin), zaś najmniejsza 10(wietnamska populacja liczy ok. 150 osobników).
Części ciała jaszczurki krokodylowatej są także używane w medycynie tradycyjnej min. jako lek na bezsenność. Odnotowano także przypadki spożywania mięsa jaszczurki(nie bacząc na właściwości lecznicze).
Na terenie Wietnamu gad występuje na obszarze chronionym, mimo to zagraża jej rolnictwo(zwłaszcza pożary, które z tego wynikają), nielegalna wycinka drzew i zanieczyszczenie wód. W pobliżu dwóch strumieni, gdzie odnaleziono gatunek przeprowadzane jest wydobycie węgla, które degraduje pobliskie tereny.
Jaszczurka krokodylowata jest objęta ochroną gatunkową na rodzimych terenach. Pracownicy na terenach rezerwatów są specjalnie szkoleni w zakresie ochrony ów gatunku. Gatunek dodatkowo wymieniany jest w załączniku II konwencji CITES, choć nielegalny handel międzynarodowy nie jest aż tak powszechny w jego przypadku. Na terenie ogrodów zoologicznych w USA i Europie wprowadzona jest hodowla jaszczurek krokodylowych w ramach ochrony ex situ.
Pożywienie
Duże bezkręgowce i drobne kręgowce. Poluje głównie w wodzie, zjadając kijanki, żaby i bezkręgowce wodne(typu larwy ważki, chrząszcze, jętki), ale także sprawnie porusza się na lądzie łapiąc gąsienice, szarańczaki, a także sporadycznie odwiedzając gniazda ptaków i zjadając ich jaja lub pisklęta.Zachowanie
Dość słabo poznane, większość danych o zachowaniu jaszczurki pochodzi z obserwacji w niewoli.Jest gadem aktywnym za dnia, głównie rano i po południu. Większość czasu spędza w wodzie, zwłaszcza młode osobniki, gdzie szuka schronienia i pożywienia. Bardzo dobrze pływa i nurkuje, potrafiąc wstrzymać oddech nawet do kilku godzin(przeciętnie jednak 20 minut). Na swoje ofiary poluje z zaskoczenia, rzadko aktywnie, łapiąc je silnymi szczękami kiedy zbliżą się dostatecznie.
Dorosłe osobniki często wspinają się po drzewach, szukając tam pokarmu, miejsca do odpoczynku i wygrzania się. Jednak ogólnie rzecz biorąc jest jaszczurką skrytą i płochliwą.
Często przez wiele godzin pozostają w bezruchu, ograniczając swoją reakcję na bodźce zewnętrzne(tzw. pauza metaboliczna), stąd też wzięło się przekonanie iż jaszczurka śpi(przez wiele godzin lub dni) i może leczyć bezsenność.
Przechodzi w stan hibernacji kiedy temperatura wody spada poniżej 15° C, zwykle od listopada do marca. Na kryjówkę zimową wybiera wydrążone, spróchniałe pnie drzew lub szczeliny skalne, gdzie często zbiera się kilkanaście osobników.
Rozród
Jaszczurka krokodylowata prowadzi samotny tryb życia, lecz w okresie godowym można spotkać je po kilka osobników razem. Okres godowy trwa od czerwca do września. Gody polegają na zbliżaniu się samca z podrygującą głową do samicy oraz ganianiu za nią(jaskrawe barwy ciała samca skłaniają partnerkę do kopulacji). Kopulacja trwa około 20 minut, choć może się przedłużać nawet do 1,5 h. Samica która nie jest gotowa do godów, zwykle odpędza samca.Jaszczurka jest jajożyworodna. Ciąża trwa od 8 do 12 miesięcy(jeden przypadek czternastomiesięcznej ciąży). Samica rodzi w wodzie od 2 do 12 młodych, przeciętnie o wymiarach 9-14 cm całkowitej długości ciała. Rodzą się dobrze rozwinięte i ruchliwe, zwykle po kilku godzinach już zaczynają polować. Rosną dość szybko. Zwykle przez kilka tygodni zostają w zbiorniku wodnych gdzie przyszyły na świat, później szukają swoich własnych terenów. Dojrzałość płciową zwykle uzyskują w przeciągu 2-3 lat.
Długość życia
ok. 10 lat.Naturalni wrogowie
Pada ofiarą drapieżnych ptaków, ssaków i węży.Znaczenie dla człowieka
Jaszczurka krokodylowata jest spotykana na rynku terrarystycznym, lecz na terenie Europy i Ameryki spotykana dość rzadko. Duży popyt posiada na swoich rodzimych terenach(gdzie jest wyłapywana z natury), także często eksportowana(nielegalnie) do sąsiednich krajów. Hodowana w niektórych ogrodach zoologicznych, także w Polsce(min. w Ogrodzie Zoologiczny w Poznaniu-Stare Zoo).Na terenie Chin jej części ciała często wykorzystywane są w tradycyjnej medycynie ludowej, głównie jako środek leczący bezsenność. Czasami mięso jaszczurek krokodylowatych jedzone jest jako przysmak.
Systematyka, ewolucja i pokrewieństwo
Jaszczurka krokodylowata jest jedynym znany przedstawicielem rodzaju Shinisaurus. Gad został odkryty i opisany dość niedawno(w 1930 roku). Przez wielu autorów pierwotnie zaliczana do guzowcowatych(Xenosauridae) z uwagi na rzekome podobieństwo morfologiczne. Dopiero Jack L. Conrad po dokładnym zbadaniu szkieletu jaszczurki krokodylowatej doszedł do wniosku iż jaszczurka znaczenie rożni się od przedstawicieli Xenosauridae. Obecnie jest klasyfikowana do nowo utworzonego kladu Shinisauria wraz z wymarłymi rodzinami Merkurosaurus i Dalinghosaurus. Badania filogenetyczne pokazały także bliskie pokrewieństwo Shinisauria z waranowatymi(Varanidae) i helodermami(Heloderma).Najstarszym przedstawicielem kladu Shinisauria jest Dalinghosaurus longidigitus który liczy sobie ok. 125 mln lat(wczesna kreda). Gad po raz pierwszy opisany w 1998 roku. Odznaczał się dość długimi kończynami tylnymi, które umożliwiały jaszczurce dwunożne bieganie. Był przypuszczalnie także dobrym wspinaczem(żył wśród drzew).
Do samej rodziny Shinisauridae jest klasyfikowany wymarły rodzaj Bahndwivici, liczący ok. 50 mln lat(wczesny eocen). Przypuszczalnie podobnie jak jaszczurka krokodylowata Bahndwivici ammoskius prowadził pół-wodny tryb życia. Poza tym osteologicznie bardzo podobny do Shinisaurus crocodilurus.
Bibliografia:
-http://www.reptilesmagazine.com/Lizard-Species/Complete-Chinese-Crocodile-Lizard/
-http://www.hoglezoo.org/meet_our_animals/animal_finder/chinese_crocodile_lizard/
-http://fossilworks.org/?a=taxonInfo&taxon_no=197002
-http://fossilworks.org/bridge.pl?a=taxonInfo&taxon_no=95475
-https://en.wikipedia.org/wiki/Bahndwivici
-https://en.wikipedia.org/wiki/Dalinghosaurus
-https://pl.wikipedia.org/wiki/Jaszczurka_krokodylowata
