Zajączek błotny - najrzadszy zajęczak

• Królestwo: Zwierzęta
• Podtyp: Kręgowce
• Gromada: Ssaki
• Rząd: Zajęczaki
• Rodzina: Zającowate
• Gatunek: Zajączek błotny(Nesolagus netscheri)

Występowanie

Gatunek endemiczny dla pasma górskiego Barisan w południowo-zachodniej części Sumatry(Indonezja). Występuje na terenie prowincji Bengkulu, zachodniej i południowo-zachodniej Sumatry Południowej i północno-zachodniej części prowincji Lampung. Pojedynczy zapis z terenów Parku Narodowego Leuser w północno-zachodniej Sumatrze.  Obserwowany jedynie kilka razy, także jego rzeczywisty zasięg występowania może być inny.

Siedlisko

Górskie lasy tropikalne na glebach wulkanicznych na wysokości od 600 do 1600 m n.p.m. Najczęściej obserwowany na terenach leśnych przygotowywanych pod plantację kawy lub herbaty.   

Zakłada się jednak iż nie toleruję terenów przemienionych przez człowieka.

Ogólny opis 

Zającowate to rodzina ssaków, zwykle o krępej budowie ciała, wydłużonych kończynach tylnych i długich uszach. Zwykle posiadają duże oczy, umożliwiające dobre widzenie w szerokim polu. Dobrze widzą w słabym świetle(nocą). Ogon zającowatych jest krótki, pokryty długim, puszystym futrem. Morfologicznie zającowate przypominają gryzonie, jednak wyróżniają się one przede wszystkim budową uzębienia. Gryzonie posiadają parę siekaczy w szczęce, pokrytą jednostronnie szkliwem, natomiast zajęczaki posiadają dwie pary siekaczy, pokrytych obustronnie szkliwem.

Dorosły osobnik zajączka błotnego osiąga 36-41 cm długości ciała i wagę ok. 1,5 kg. Gatunek posiada dość szeroką głowę i krótki pysk(głowa osiąga 67-74 mm długości). Uszy dość krótkie, mierzą 4-4,5 cm długości. Nogi proporcjonalnie krótsze niż u królika europejskiego, długość tylnej łapy sięga 7-9 cm długości. Ogon krótki, zwykle niewidoczny(1,7 cm długości). Zajączek ma miękka i krótką sierść. Opisywany jako dziki zajęczak o najbardziej wyrazistych wzorach na sierści. Większość ciała jest koloru od płowego przez brązowo-czerwony z jaśniejszą częścią brzuszną. Przez ciało ciągnie się kilka wzorzystych, szerokich i ciemnych pasów(czarne, bądź ciemnobrązowe). Jeden ciągnie się od nosa przez grzbiet, gdzie rozdwaja się na boki grzbietu i kończy się na zadzie. Drugi od pyska przez oczy(po każdej stronie ciała) okrążając uszy. Następny otacza szyję, zaś inny ciągnie się od szyi przez cały bok, kończąc na tylnych nogach, gdzie ostro zakręca i biegnie przecinając udo. Wzory na ciele mogą się różnić lub być nawet niewidoczne u niektórych osobników. Wewnętrzna strona nóg biała, gęsto owłosiona.

Dymorfizm płciowy

Przypuszczalnie brak.

Populacja i zagrożenia

Zajączek błotny jest gatunkiem niezwykle rzadkim, obserwowanym jedynie kilka razy. Liczebność gatunku nie została poznana, lecz jest niska, przypuszcza się jednak iż gatunek nigdy nie był powszechny na swoim zasięgu. Do roku 1972(kiedy udało się go zaobserwować) znany jedynie z kilku okazów muzealnych. W 2000 roku po raz pierwszy udało się go sfotografować przy pomocy kamery pułapki. W późniejszych latach zaobserwowany jeszcze kilka razy. Ostatni zapis w postaci zdjęcia z kamery pułapki pochodzi z 2011 roku.

Jednym znanym zagrożeniem dla gatunki jest utrata środowiska życia, poprzez wycinanie lasów górskich pod uprawę kawy, herbaty i kakao. Wtedy też zwykle rejestrowany po wykarczowaniu lasu, nieobserwowany jednak już na samych plantacjach, co dowodzi iż nie akceptuje terenów zmienionych przez człowieka. Nie jest celem polowań, głównie z uwagi na swój skryty tryb życia i rzadkość.

Podjęto próbę utworzenia programu ochronnego dla gatunku, lecz nie został on sfinansowany z uwagi na brak danych na temat liczebności i rzeczywistego obszaru występowania. Zajączek błotny przez mieszkańców obszaru chronionego Gumai Pasemah Wildlife Reserve został zgłoszony jako lokalnie pospolity. Późniejsze badania udowodniły jednak że nie jest to ów gatunek, a zdziczałe króliki europejskie.

Obecnie przez IUCN notowany jako gatunek narażony na wyginięcie. Przed pierwszym sfotografowaniu zajączka był on uważny za gatunek krytycznie zagrożony wyginięciem.

Pożywienie 

Żywi się roślinami wchodzącymi w skład podszytu. W skład jego diety wchodzą głównie liście i łodygi, niektóre raporty mówią iż preferuje rośliny z rodzaju Cyrtandra.

W 1895 roku w amsterdamskim zoo przechowywano jednego osobnika zajączka błotnego przez 2 miesiące. Zjadał on gotowany ryż, różnego rodzaju ziarna, chleb, dojrzałe banany, młodą kukurydzę, rzodkiewkę, marchewkę, ananasy i młode pędy drzew, nie tykał się jednak większości warzyw, korzonków ani kory różnych drzew.

Zachowanie

Słabo poznane. Jest gatunkiem nocnym, przypuszczalnie prowadzącym samotny tryb życia. Dzień spędza ukryty w norze lub dziurach, opuszczonych przez inne zwierzęta(nie wykopuje ich własnoręcznie). Na żer wychodzi nocą, lecz nadal ukrywa się wśród gęstego podszytu. Ukrywanie się jest dla niego pierwszorzędną formą ochrony przed drapieżnikami. W ruchach nie jest już aż tak sprawny i szybki jak inne zajęczaki(porusza się wolniej niż zając szarak).

Rozród

Brak danych.

Zajęczaki głownie komunikują się poprzez bodźce zapachowe gruczołów, znajdujących się w okolicach podbródka i pachwinach, dając min. sygnał o gotowości seksualnej. Samce nie angażują się w wychowywanie młodych, choć częste są przypadki interwencji samca, kiedy młode są zagrożone(np. kiedy zaatakuje je inna samica). Okres ciąży trwa 27-30 dni. W wyniku czynników stresowych zajęczaki są wstanie zresorbować zarodki. U niektórych odnotowano także zdolność superfetacji(ciąża dodatkowa), czyli zapłodnienie nowych komórek, zanim urodzi się pierwszy miot. Zającowate rodzą ok. 3-5 młodych, a ich liczba jest zależna od występowania gatunku na danej szerokości geograficznej(im dalej na północ tym miot większy). Młode rodzą się ślepe i nagie w norach lub gęstwinie roślinnej. Opieka matki nad młodymi ogranicza się do pojedynczego karmienia, zwykle raz na 24 h. Ogranicza do zagrożenie wypatrzenia młodych przez drapieżników. Młode rosną dość szybko, a także prędko uzyskują dojrzałość płciową. Zającowate zwykle wydają kilka miotów rocznie.

Długość życia

Brak danych.

Na wolności zającowate rzadko żyją dłużej niż rok. Najdłużej żyjące osobniki osiągały 12 lat życia

Naturalni wrogowie

Nieznani. Z uwagi na skryty tryb życia bardzo rzadko staje się celem polowań. Przypuszczalnymi drapieżnikami zagrażającymi zajączkowi błotnemu są przykładowo lisy.

Podgatunki

Brak.

Znaczenie dla człowieka

Nie posiada szczególnego znaczenia dla człowieka.

Systematyka, ewolucja i pokrewieństwo 

Zajączek błotny należy do rodzaju Nesolagus do którego należą obecnie 3 gatunki(2 obecnie żyjące i 1 wymarły). O samych przedstawicielach rodzaju wiadomo bardzo niewiele, z uwagi na zamieszkiwanie leśnych, odosobnionych terenów i skryty tryb życia. Spokrewniony zajączek annamski(Nesolagus timminsi) został okryty w 1995 roku na rynku spożywczym i naukowo opisany w 2000 roku. Jest jeszcze mniej poznanym gatunkiem niż zajączek błotny. Zamieszkuje on Góry Annamskie na terenie Wietnamu i Laosu. W przeciwieństwie do zajączka błotnego bywa obiektem polowań dla mięsa, często wpada w wnyki czy zostaje wytropiony przez psy myśliwskie.

Znany jest jeden wymarły gatunek Nesolagus sinensis z rejonu Guangnxi Zhuang(Chiny). Brak informacji o okresie występowania. Znany jest jedynie z kawałka szczęki i kilku zębów. Wydaje się być blisko spokrewniony z wymarłym rodzajem zającowatych Alilepus, zwłaszcza z Alilepus longisinuosus występującym na terenie Chin w późnym miocenie.       
                                   

Bibliografia:

-http://www.iucnredlist.org/details/14662/0

-https://animaldiversity.org/accounts/Nesolagus_netscheri/

-http://wildpro.twycrosszoo.org/S/0MLagomorph/Leporidae/Nesolagus/Nesolagus_netscheri.htm
-https://link.springer.com/article/10.1007/s11430-010-4010-3