Ajolot - amfisbena z kończynami

• Królestwo: Zwierzęta
• Podtyp: Kręgowce
• Gromada: Gady
• Rząd: Łuskoskóre
• Rodzina: Bipedidae
• Gatunek: Ajolot(Bipes biporus)

Występowanie

Zamieszkuję endemicznie Półwysep Kalifornijski(Meksyk). Jego zakres rozciąga się od południowo-zachodniej Kalifornii Dolnej przez zachodnia część Kalifornii Dolnej Południowej po Przylądek San Lucas.

Siedlisko

Ajolot zamieszkuje tereny, gdzie gleba jest luźna i sucha. Przede wszystkim pustynie, wydmy i obszary o niskiej częstotliwości opadów, często porośnięte roślinnością kserotermiczna. Jest gatunkiem który większość życia spędza pod ziemią. Może bytować na umiarkowanie przekształconym przez człowieka terenie, jeżeli występuje na nim odpowiednia gleba. 

Ogólny opis 

Amfisbeny to rząd(czasem podrząd lub klad w zależności od autora klasyfikacji) gadów o wydłużonym i robakowatym kształcie ciała, pokrytym dużymi łuskami. Głowa ma zwykle klinowaty kształt, jest zaokrąglona, niewyróżniająca się od reszty ciała(można pomylić z odległości ogon i głowę). Brak uszu zewnętrznych, natomiast oczy niewielkie, pokryte skórą. Zwykle nie posiadają kończyn(poza poszczególnymi gatunkami, przykładowo opisywanym ajolotem).

Ajolot posiada dość małą, stwardniałą głowę. Ciało pokryte jest łuskami pierścieniowymi. Osiąga długość od 18 do 21 cm. Odmiennie od większości amfisben ajolot posiada kończyny przednie(brak tylnych), małe lecz funkcjonalne, wyposażone w pazury. Ogon stanowi 1/10 długości ciała, ulega autotomii(bez możliwości regeneracji). Ubarwienie młodych osobników jest zwykle różowe, lecz z wiekiem robią się coraz bledsze.

Dymorfizm płciowy 

Brak.

Populacja i zagrożenia

Gatunek klasyfikowany przez IUCN jako niższego ryzyka na wyginięcie. Mimo niskiego potencjału reprodukcyjnego, gatunek wydaje się występować dość licznie. Nie są znane poważne zagrożenia dla przetrwania gatunku, choć rozwijające się rolnictwo może miejscowo ograniczać liczebność ajolota. Czasami jest także tępiony z uwagi na wygląd przypominający węża, choć zdarza się to rzadko, ponieważ zwierze prowadzi skryty tryb życia. Istnieje także zagrożenie z uwagi na przemyt zwierząt do prywatnych hodowli, choć prawdopodobnie niema to zbytniego wpływu na populację. Gatunek jest chroniony prawem meksykańskim. Występuje także na kilku obszarach chronionych.

Pożywienie

Drapieżnik oportunista, polujący na wszelkiego rodzaju zwierzęta które potrafi połknąć, są to przede wszystkim stawonogi(karaczany, pająki, mrówki, termity, chrząszcze oraz ich larwy), pierścienice i drobne kręgowce np. małe jaszczurki.

Zachowanie 

Ajolot jest amfisbeną żyjąca głównie pod powierzchnią ziemi. Przypuszczalnie może żerować we wszystkich porach doby, choć unika najcieplejszych okresów. Tworzy duże i skomplikowane systemy korytarzy, głównie tuż pod powierzchnią gleby(na głębokości od 2,5 do 15 cm, głównie 4 cm), mające swoje wyjścia zwykle pod kłodami lub skałami. Łatwo kopie i porusza się w tunelach dzięki swoim kończynom, na lądzie porusza się dzięki tzw. ruchom concertina locomotion(przykład https://www.youtube.com/watch?v=xo0pVlzUBc8), występującym głównie u węży i innych beznogich gadów. Na powierzchnie ajolot wychodzi głównie podczas poszukiwania ofiar lub podczas ulewnych deszczów(kiedy woda zatapia nory). Jako gatunek zmiennocieplny podczas upalnych dni zakopuje się głębiej pod powierzchnie.

Żeruje zwykle nasłuchując ruchów nad powierzchnią, kiedy zlokalizuje ofiarę wychodzi z nory i chwyta ją szczękami, aby szybko wciągnąć ją pod powierzchnie. Nie hibernuje.

Rozród 

Słabo poznany. Bipes biporus jest gatunkiem jajorodny. Okres rozrodczy przypada zwykle na czerwiec/lipiec Samica (przypuszczalnie w jednej z nor) składa od 1 do 4 jaj(zwykle 2). Nie potwierdzono informacji czy ajolot wskazuje jakąkolwiek opiekę rodzicielską. Okres inkubacji trwa ok. 2 miesiące, a młode klują się zwykle podczas pory deszczowej. Okres rozwoju młodych jest słabo poznany. Dojrzałość płciową otrzymują po osiągnięciu 18 cm długości ciała, zwykle w przeciągu 3,5 lat. Samice przypuszczalnie rozmnażają się raz do roku.

Długość życia

Brak danych. Przypuszczalnie gatunek długowieczny z uwagi na niska rozrodczość i późny okres dojrzałości płciowej.

Naturalni wrogowie 

Głównie węże, które potrafią kopać np. Phyllorhynchus decurtatus. Czasem padają ofiarą skunksów i borsuków. Podczas deszczu, kiedy opuszczają nory mogą padać ofiarą ptaków drapieżnych. ,

Podgatunki 

Nie wyróżnia się.

Znaczenie dla człowieka

Może kontrolować populacji szkodników przez co jest zwierzęciem pożytecznym. Jego nory napowietrzają także glebę, jedna z uwagi na morfologiczne podobieństwo do węży, czasem jest z nimi mylony i tępiony. Bywa także obiektem handlu jako zwierzę domowe, choć bardzo rzadko.

Systematyka, ewolucja i pokrewieństwo

Amfisbeny to podrząd gadów łuskoskórych, morfologicznie przypominających węże, lecz przypuszczalnie daleko z nimi spokrewnione. Obecnie za najbliższych krewnych amfisben uznaje się jaszczurki właściwe(Lacertidae). Pokrewieństwo wewnątrz podrzędu amfisben też nie jest dobrze poznana. Bipedidae najczęściej uznaje się za najwcześniejszą gałąź ewolucyjną z uwagi na obecność kończyn, jednak badania molekularna dowodzą że najstarszą rodziną amfisben są beznogie Rhineuridae, co sugeruję iż do utraty kończyn mogło dojść kilkukrotnie, a ich obecność nie jest dobrym wyznacznikiem grup bazalnych.

Przypuszcza się iż amfisbeny powstały ok.120 mln lat temu(kreda), choć brak na to kopalnych dowodów. Najstarszy potencjalny przedstawiciel(Slavoia darevskii) liczy 85-70 mln lat(kreda), choć jedynie przypuszcza się iż może być przedstawicielem amfisben(łączy z nimi pewne cechy anatomiczne). Najstarszą, zatwierdzoną amfisbeną jest Plesiorhineura tsentasai, liczący 63-61 mln lat(paleogen). Niektóre wymarłe łuskoskóre np. Cryptolacerta łączą w sobie cechy amfisben i jaszczurek właściwych co może świadczyć o wspólnym pochodzeniu tych grup organizmów(homologia), choć może też być to równie dobrze paralelizm ewolucyjny, czyli wykształcenie podobnych cech z uwagi na podobny tryb życia. 

Bibliografia:
-http://www.strangeanimals.info/2011/02/mexican-mole-lizard.html
-http://www.iucnredlist.org/details/63723/0
-http://animaldiversity.org/accounts/Bipes_biporus/
-https://pl.wikipedia.org/wiki/Amfisbeny
-https://en.wikipedia.org/wiki/Rhineuridae
-http://fossilworks.org/bridge.pl?a=taxonInfo&taxon_no=37980