Szczur wędrowny - definicja gatunku synantropijnego

• Królestwo: Zwierzęta
• Podtyp: Kręgowce
• Gromada: Ssaki
• Rząd: Gryzonie
• Rodzina: Myszowate
• Gatunek: Szczur wędrowny(Rattus norvegicus)

Występowanie

Pierwotnie szczur wędrowny zamieszkiwał południowo-wschodnią Syberię, północno-wschodnie Chiny i Japonię. Około XVIII wieku przywędrował do Europy Wschodniej za sprawą rozprzestrzeniających się osiedli ludzkich, a już w roku 1800 można było go znaleźć w każdym europejskim kraju. Na Nowym Świecie szczur wędrowny pojawił się ok. 1770 roku, kiedy to został przywleczony za pomocą statków. Obecnie można go znaleźć na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy, wszędzie tam gdzie znajdują się siedliska ludzkie. Pierwotnie występował jedynie w lasach i zaroślach, lecz obecnie preferuje tereny zurbanizowano w pobliżu ludzkich siedlisk min. wysypiska śmieci, kanały, piwnice, domostwa ludzkie, pola uprawne itp. Można powiedzieć iż wszędzie tam gdzie jest człowiek, będzie i szczur wędrowny.

Ogólny opis

Szczur wędrowny jest dosyć dużym przedstawicielem rodziny myszowatych, osiągającym 20-30 cm długości ciała i dodatkowo 15-23 cm długości ogona, przy wadze od 150 do 500 g. W naturalnych populacjach szczur posiada grubą pokrywę włosową, koloru brązowego, czasami z kilkoma włosami koloru czarnego, lub białego. Spód ciała zwykle jaśniejszy. Obecnie w niewoli znajdują się szczury białe, czarne, lub nawet łyse. Ciało szczura jest krępa, dosyć masywne, a pysk tępo zakończony. Uszy krótkie, zaokrąglone i nagie. Ogon długi, łuskowaty i  nagi. Mylony z szczurem śniadym, od którego różni się większym rozmiarem, bardziej wygrzbieconym ciałem, krótszymi uszami, mniejszymi oczyma, bardziej wydłużonym pyszczkiem i proporcjonalnie krótszym, lecz grubszym ogonem.

Dymorfizm płciowy

Samce osiągają zwykle większe rozmiary.

Populacja i zagrożenia

Gatunek klasyfikowany jako najmniejszego ryzyka na wyginięcie. Jest powszechnym i pospolitym gatunkiem synantropijnym, zwłaszcza w strefie klimatu umiarkowanego. Obecnie występuje na całym świecie i bezpośrednio wyparł, doprowadzając do wymarcia wiele gatunków roślin i zwierząt.

Pożywienie

Typowy wszystkożerca. Można powiedzieć iż prowadzi oportunistyczną dietę, żywiąc się wszystkim co jest jadalne. Zjada nasiona, orzechy, owoce, części roślin, drewno, korę, korzenie, bulwy, soki roślinne, nektar kwiatowy, kwiaty, grzyby, detrytus, bezkręgowce, drobne kręgowce min. żaby, mniejsze gryzonie, ryby, jaszczurki, węże, młode większych zwierząt np. pisklęta i noworodki(odnotowano ataki szczurów nawet na ludzkie niemowlęta), padlinę, miód, oraz ludzkie produkty żywnościowe.

Zachowanie

Jest gatunkiem synantropijnym, przystosowanym do życia w środowisku zmienionym przez człowieka. Prowadzi przeważnie nocny tryb życia, dzień spędzając w norach, najczęściej samodzielnie wykopanych, choć często także korzysta z kryjówek opuszczonych przez inne zwierzęta, szczelin i dziur np. w budynkach. Wokół swoich nor szczury zwykle posiadają wydeptane dróżki z których korzystają np. podczas ucieczki. W norze często znajdują się zapasy żywności zebrane przez gryzonia, a same wejście jest oznaczone moczem. Najczęściej szczury żyją w grupach rodzinnych w których panuje hierarchia z dominującym samcem na czele. Osobniki z innych grup nie są zwykle mile widziane na terytorium danej rodziny. Samice zwykle posiadają silne więzi społeczne między sobą, razem śpiąc, żerując, myjąc się, a nawet wychowując młode. Szczur wędrowny jest bardzo dobry pływakiem, lecz bardzo słabym wspinaczem(w przeciwieństwie do szczura śniadego). Odznacza się bardzo dużą inteligencją, dlatego zdolny jest do rozwiązywania problemów i wyciągania wniosków ze swoich posunięć, co udowodniły badania naukowe. Posiada bardzo dobry węch, a także potrafi wydawać piski, zwane szczurzym śpiewem w częstotliwości ultradźwięku, służące w komunikacji, rozpoznawaniu otoczenia, odzwierciedleniu emocji(np. podczas łaskotania, podniecenia), przypuszczalnie służą także przy odstraszaniu niektórych owadów np. komarów. Zwykle nie zapadają w sen zimowy, choć istniały przypadki hibernacji szczura wędrownego nawet przez kilka miesięcy. Szczur posiada kilka mechanizmów obrony. Pierwszym jest ucieczka, najczęściej do nory jeśli jest to możliwe, jeśli jednak zostanie zapędzony w drogę bez wyjścia, nie zawaha się podjąć walki, nawet z o wiele większym przeciwnikiem. Szczur wówczas najczęściej skacze do okolic twarzy, celując w oczy, czasami poważnie raniąc przeciwnika.

Rozród

Szczury są poligamiczne w formie polygynandrii(kilka samców, łączących się z kilkoma samicami). Szczura wędrowne są zwykle zdolne do reprodukcji przez cały rok, choć zwiększona liczba urodzeń notowana jest w miesiącach cieplejszych. Podczas 6 godzinnego okresu rui, samica może ona zostać pokryta nawet pięciusetkrotnie, przez samce w grupie rodzinnej, oraz konkurentów z innych grup. Samica po ciąży trwającej jedynie 21-23 dni, rodzi od 2 do 17 młodych. Szczurki po urodzeniu są słabo rozwinięte i bardzo małe, ważą ok. 5 g. W wieku 14-17 dni otwierają oczy, a w wieku 3-4 tygodni są odstawiane od piersi i opuszczają gniazdo. Młodymi szczurami zajmuje się cała grupa rodzinna, a w razie śmierci biologicznej matki, zwykle inna samica przygarnia młode, często wchodząc w wymuszony okres laktacji. Dojrzałość płciową samce uzyskują po 3 miesiącach, samice natomiast po 4 miesiącach. Zdolność do rozrodu szczury utrzymują do 2 roku życia, a w ciągu jednego roku samica może odchować nawet 60 młodych. Samica może zostać zapłodniona tuż po porodzie, zwykle jednak wtedy ciąża zostaje przesłużona do 5 tygodni.

Naturalni wrogowie

Psowate, kotowate, sowy, jastrzębie, duże jaszczurki, węże itp.

Długość życia

Do 2 lat na wolności i ok. 4-5 lat w niewoli.

Znaczenie dla człowieka

Szczur od zarania wieków towarzyszy człowiekowi, mimo iż ludzie masowo tępią tego gryzonia. Zwierzę te jest uważane za największego szkodnika wszech czasów, tak dla człowieka, jak i dla środowiska naturalnego. Jest nosicielem wielu zakaźnych chorób, które rozprzestrzeniane są za pośrednictwem pcheł i wesz min. tyfusu, dżumy, żółtaczki zakaźnej itp., oraz jest także jednym z najczęstszych nosicieli wirusa wścieklizny. Szczury doprowadziły pośrednio do jednych z największych epidemii w historii człowieka np. epidemii dżumy. Jest także szkodnikiem upraw, zjadając i zanieczyszczając przechowywaną żywność. Często uszkadza budynki, instalację, a także zabija drób, króliki i wiele innych zwierząt hodowlanych. Bezpośrednio doprowadził do wyginięcia wielu gatunków dzikich zwierząt i roślin, najczęściej kiedy został wprowadzony na wyspy. Mimo to zyskał uznanie jako zwierzę laboratoryjne, gdyż dzięki badaniom na szczurach dzisiejsza medycyna, genetyka, immunologia, patologia i epidemiologia, jest na tak wysokim poziomie. Dzisiaj jest także popularnym zwierzęciem towarzyszącym człowiekowi, lubianym ze względu na swoją inteligencję. Tresowane szczury często są wykorzystywane przez wojsko np. przy wyszukiwaniu min, czy narkotyków. W niektórych częściach światach szczurze mięso jest popularnym daniem.

Ciekawostki

• Szczur wędrowny został udomowiony przed ponad 100 laty, głównie w celach laboratoryjnych.
• Szczury w Stanach Zjednoczonych przysparzają ok. 1 miliard dolarów strat, poprzez straty na żywności, uszkodzenia budynków i instalacji.
• Poprzez choroby przenoszone przez szczury, zginęło więcej osób niż we wszystkich wojnach świata.
• Szczur wędrowny jest naturalnym konkurentem szczura śniadego. W przeciwieństwie do niego, szczur wędrowny nie jest sprawnym wspinaczem, lubi pływać, a jego dieta jest bardziej mięsożerna. Szczur śniady woli pokarm roślinny, prowadzi zwykle nadrzewny tryb życia, oraz nie lubi wody. Szczury wędrowne zwykle można spotkać w piwnicach, śniade natomiast na strychach.
• W przeciwieństwie do większości gryzoni, szczury nie posiadają kłów, ani przedtrzonowców.
• W Chinach szczur jest symbolem sprytu i zwinności.
• Rodzaj Rattus liczy obecnie 64 gatunki szczurów, w tym 2 wymarłe(Rattus macleari i Rattus nativitatis). Do tego rodzaju zaliczamy szczura pacyficznego(Rattus exulans), szczura zaroślowego*(Rattus fuscipes) i szczura Tanezumi*(Rattus tanezumi).

Bibliografia:

-https://pl.wikipedia.org/wiki/Szczur_w%C4%99drowny

-https://en.wikipedia.org/wiki/Brown_rat

-http://www.arkive.org/brown-rat/rattus-norvegicus/

-http://animaldiversity.org/accounts/Rattus_norvegicus/

-http://www.iucnredlist.org/details/19353/0