Jaguar - wielki kot Ameryk

inne nazwy: jaguar amerykański

• Królestwo: Zwierzęta
• Podtyp: Kręgowce
• Gromada: Ssaki
• Rząd: Drapieżne
• Rodzina: Kotowate
• Gatunek: Jaguar(Panthera onca)

Występowanie

Jaguar zamieszkuje obie Ameryki, od Arizony i Nowego Meksyku na północnej części jego zasięgu po Brazylię i północną Argentynę. Jednak mimo szerokiego występowania, jaguar został wytępiony z niektórych rejonów min. wymarł w Urugwaju i Salwador, a znaczne terytoria Meksyku, Stanów Zjednoczonych, Brazylii, Hondurasu, Nikaragua, Kolumbii i Boliwii, cechują się duża dysproporcją występowania jaguara. Najwięcej jaguarów za siedlisko życia wybiera gęste lasy liściaste i deszczowe, choć spotykany jest także na terenach bagnistych, sezonowo zalewanych, otwartych lasach liściastych, terenach trawiastych w Meksyku i USA, pampasach w Argentynie, niegdyś zamieszkiwał także lasy dębowe USA. Na swoje siedlisko często wybiera tereny w sąsiedztwie zbiorników wodnych, dlatego często spotykany w lasach podmokłych, bagnach i zaroślach w pobliżu rzek. Unika lasów górskich powyżej 2700 metrów n.p.m. np. w Andach i wzgórzach centralnego Meksyku. Niegdyś zasięg jaguarów sięgał o wiele dalej na północ w Ameryce Północnej po stan Missouri.

Ogólny opis 

Jaguar to duży przedstawiciel rodziny kotowatych. Największy kot obu Ameryk oraz największy ssak mięsożerny Ameryki Południowej. Może osiągać 75 cm wysokości w kłębie oraz 1,2-1,9 metrów długości ciała przy wadze do 160 kg(lecz zwykle 60-100 kg). Ogon mierzy przeciętnie 40-70 cm. U jaguara widoczna jest zmienność w ubarwieniu i wielkości w zależności od zamieszkiwanego terenu(badania wskazują że im bardziej na południe, tym jaguary są większe i ciemniej ubarwione). Futro lamparta jest zwykle żółtobrązowe w czarne cętki i rozety, choć nierzadko zdarzają się osobniki o czerwonobrązowym futrze, lub całkowicie czarnym. Cętki zwykle występują w okolicach głowy, brzucha i łap, na grzbiecie i po bokach zaś występują rozetki. Dolna część brzucha jest zwykle biała. Głowa jaguara jest szeroka i masywna, z silnymi szczękami, których ścisk jet najsilniejszy wśród ssaków zaraz po hienie cętkowanej(910 kg). Kończyny są krótkie i przysadziste, przystosowane do leśnego środowiska życia. Jaguar na pierwszy rzut oka, przypomina afrykańskiego lamparta. U jaguarów występuje zjawisko melanizmu i albinizmu.

Dymorfizm płciowy   

Samce są zwykle o 10-20% większe od samic.

Populacja i zagrożenia 

Jaguar jest klasyfikowany jako gatunek o podwyższonym ryzyku na wyginięcie. Głównym zagrożeniem dla jaguara jest fragmentacja jego środowiska życia, głównie z tego powodu wymarł z wielu rejonów dawnego występowania. Obecnie jaguar zamieszkuje ok. 46 % swojego historycznego zasięgu. Poważnym zagrożeniem jest także kłusownictwo. Polowania na jaguara były popularne, aż do lat 70(XX wieku), kiedy kampanie mające na celu ochronę zwierząt, doprowadziły do zakazu handlu jaguarami i częściami ich ciał. Nadal jednak na czarnym rynku można nabyć futro z jaguara, ich łapy oraz zęby. Jaguar jest także tępiony przez farmerów, gdyż znane są doniesienia o ataku tego kota na bydło domowe. W wielu krajach, gdzie jaguary występują utworzono parki narodowe oraz rezerwaty.

Pożywienie 

Mięsożerca. Poluje przede wszystkim na duże zwierzęta roślinożerne min. jelenie, tapiry i pekari, lecz poluje także na żółwie(także morskie), kajmany, duże i małe ptaki, węże(np. anakonda), kapibary, ryby, płazy, gryzonie, leniwce, małpy, pancerniki, lisy, psy i paki. Na wolności odnotowano zjadanie korzeni malpigowca Banisteriopsis caapi, które działają halucynogennie i odurzająco. Jaguary czasami polują na bydło domowe i konie.

Zachowanie

Jaguar prowadzi samotniczy tryb życia. Najczęściej aktywny po zmroku, kiedy wyrusza na łowy. Jaguary są zwierzętami terytorialnymi. Terytorium samicy najczęściej mierzy 25-40 km*2 i czasami nakłada się z terytoriami innych samic. Obszar łowiecki samców jest niemal dwa razy większy i zależny od częstości występowania potencjalnych ofiar, często także pokrywa się z terytoriami kilku samic. Jaguary oznaczają swoje terytoria moczem oraz pazurami, często także wydają z siebie głośne odgłosy, chrząkania i pomruki. Na polowania wyrusza zwykle po zmroku. Zazwyczaj poluje z zasadzki, rzadko ściga swoją ofiarę. Zwykle ukryty w gąszczu rzuca się na zwierzynę, łapiąc ją silnymi łapami, przegryzając jej kark, lub dusząc ją. Często także przegryza czaszkę swoimi kłami, uszkadzając śmiertelnie mózg. Polując na dorosłe kajmany rzuca się na ich grzbiet i rozrywa kręgi szyjne, unieruchamiając go. Jaguar jest znanym amatorem żółwi słodkowodnych i słonowodnych. Najczęściej roztrzaskuje ich skorupę jednym machnięciem łapą oraz wyciąga wnętrzności. W przypadku dużych żółwi np. słonowodnych gnieżdżących się na plaży, atakuje ich głowę, najczęściej odgryzając ją. W przypadku koni istnieją doniesienia o wskakiwaniu jaguara na grzbiet konia oraz przytrzymywaniu jedną łapą jego pyska, a drugą karku, powodując skręcenie go. Mówi się także iż jaguary wyrobiły sobie technikę polowania na konie uwięzione parami, zabija on jednego konia oraz zawleka, wraz z żywym do dogodnego miejsca, gdzie później zabija drugiego. Jaguary bardzo rzadko jedzą na miejscu zabicia zwierzyny, najczęściej przenoszą ją w zaciszne miejsce, gdzie mogą zjeść w spokoju. Czasami ukrywają kawałki mięsa, lub całą zwierzynę na drzewach. Często podczas podtopień zanosi upolowane zwierzę(nawet wielkości krowy), na drzewo. Po udanym polowaniu zwykle odpoczywa w zacisznym miejscu, jaskini lub gęstwinie. Często także pływa, zwłaszcza w upalne dni. Często obserwuje się bawiące się dorosłe jaguary w wodzie. Jaguary są niezwykle trudne z obserwacji, gdyż zwykle unikają ludzi oraz prowadzą dosyć skryty tryb życia. Czasami przemieszczają się w obrębie swojego terytorium, głównie w celu znalezienia odpowiedniejszego żerowiska. Bardzo rzadko, w przeciwieństwie do innych dużych katów, atakuje człowieka.

Rozród

Zdolność rozrodcza u jaguarów przypada przez cały rok, zwłaszcza przy obfitości pokarmu. Ruja samicy trwa przeciętnie 6-17 dni, podczas której samica oznacza moczem swoją gotowość do kopulacji oraz wydaje z siebie głośne odgłosy, przyciągające samców. Czasami samica przyciąga dwoje potencjalnych zalotników, co kończy się utarczką i zwycięstwem silniejszego. Samica kopuluje zwykle z jednym, dominującym samcem(choć czasami dopuszcza drugiego partnera), po czym odgania go. Po ciąży trwającej 91-105 dni, samica rodzi od 1 do 4 kociąt, zwykle 2. Samica nie toleruje obecności samców przy młodych, gdyż te często mordują małe kocięta. Młode rodzą się głuche, ślepe i ważą od 700-900 gramów. Po 13 dniach otwierają oczy. Zwykle do 6 miesięcy nie opuszczają lęgowiska, którym jest zwykle jama. Po minięciu tego okresu zwykle ruszają wraz z matką na polowania, a po upływie 2 roku życia wyruszają w celu znalezienia swojego rewiru. Młode samce zwykle nie posiadają terytorium i przechodzą z terytoriów jednych samców na drugie, aż do zdobycia własnego. Samice osiągają dojrzałość płciową po upływie 2 lat, samce zwykle 3-4 lat.

Naturalni wrogowie

Brak. Jedynie młode kocięta mogą paść ofiarą dużych węży(np. anakondy), kajmana czarnego lub innego jaguara.

Długość życia  

Jest jednym z najdłużej żyjących kotów. Na wolności 10-12 lat, w niewoli ponad 20 lat.

Znaczenie dla człowieka 

Niegdyś w mitologiach Azteków i Majów, jaguar był symbolem dzikości i siły, dlatego uważany był za zwierzę święte. Jednak po odkryciu Ameryki i ekspansji białego człowieka, jaguar stał się zwierzyną łowną. Polowano na niego głównie ze względu na cenne i piękne futro, oraz jego części ciała, którym przypisywano magiczną moc. Obecnie w większości krajów obowiązuje zakaz zabijania jaguarów. Jaguary są także tępione ze względu na zabijanie zwierząt domowych. Rzadko atakuje ludzi, zwykle w obronie własnej, lub kiedy zwierzę jest chore lub stare. Czasami hodowany w ogrodach zoologicznych, choć w niewoli jego rozmnażanie jest dosyć kłopotliwe.

Ciekawostki 

• Jest jedynym przedstawicielem rodzaju Panthera w obu Amerykach oraz trzecim największym kotem, zaraz po tygrysie i lwie. 
• Przypomina nieco lamparta, lecz jego głowa jest bardziej okrągła, krótsza, a kończyny krótkie.
• Terytorium samca może obejmować nawet 500 km*2
• Indianie zamieszkujący amazońską dżunglę, często uważają iż jaguar łowi ryby ogonem. Wiąże się to z tym iż kot polujący na rybę, często macha ogonem i uderza nim o tafle wody.
• Najczęściej wyróżnia się 3 podgatunki jaguara(Panthera onca onca, Panthera onca hernandesii, Panthera onca palustris), choć niektórzy mówią o 9, lub 8 podgatunkach.
• Zbadano że przy współwystępowaniu jaguara i pumy(drugiego dużego kota Ameryki), ta druga osiąga nieco mniejsze rozmiary niż przeciętnie oraz za zdobycz wybiera głównie małe zwierzęta.
• Analizy mitochondrialne DNA wskazują iż pierwsze jaguary pojawiały się między 510, a 280 tysiącem lat temu.
• Lampart i Jaguar posiadali wspólnego przodka ok. 2 milionów lat temu żyjącego w Azji. Kot przedostał się do Nowego Świata przez Pomost Beringa i zasiedlił Amerykę.
• Słowo "jaguar" można tłumaczyć z języka portugalskiego jako "bestię". Natomiast epitet gatunkowy "onca" , podobnie jak u irbisa(Panthera uncia) jako "ryś".
• Czasami Panthera gombaszoegensis wymarły kotowaty żyjący 1.5 milionów lat temu, uważany jest za podgatunek jaguara i nazywany jaguarem europejskim.  
• Najbliższym krewnym jaguara jest obecnie lampart(Panthera pardus). Do rodzaju Panthera obecnie zaliczanych jest 5 gatunków współcześnie żyjących min. lew(Panthera leo), tygrys(Panthera tigris), lampart(Panthera pardus), pantera śnieżna(Panthera uncia) oraz jaguar, wraz z 8 wymarłymi gatunkami min. Panthera blytheae, jaguar europejski*(Panthera gombaszoegensis), Panthera palaeosinensis, pantera Owen'a*(Panthera pardoides), chiński lew jaskiniowy*(Panthera youngi), tygrys Longdan*(Panthera zdanskyi), lew amerykański(Panthera atrox) i lew jaskiniowy(Panthera spelaea).
• Poza irbisem, jaguar może krzyżować się z innymi przedstawicielami rodzaju Panthera tworząc jagliona, jaguatigera, jaguparda, liguara, tiguara i leguara.
• Podczas wyprawy niejakiego Marca van Roosmalena(brazylijskiego prymatologa) do amazońskiej dżungli, dokonał on kilku niezwykłych odkryć. Odnalazł karłowatą wersję manata, któremu później zasugerował nazwę Trichechus bernhardi i opisał duży gatunek pekari Pecari maximus, który został odkryty w 2004 roku. Na opisanie czeka jeszcze kilka gatunków małp min. z rodzaju Ateles. Miejscowe plemienia mówią także o karłowatym tapirze oraz czarnym jaguarze o białym gardle, który ponoć stanowi osobny gatunek.     

Bibliografia:

-https://en.wikipedia.org/wiki/Jaguar

-https://es.wikipedia.org/wiki/Panthera_onca

-http://www.iucnredlist.org/details/15953/0

-http://animaldiversity.org/accounts/Panthera_onca/

-http://animals.nationalgeographic.com/animals/mammals/jaguar/