Wełniak żółty - jeden z najbardziej zagrożonych naczelnych

inne nazwy: wełniak żółtoogoniasty*

• Królestwo: Zwierzęta
• Podtyp: Kręgowce
• Gromada: Ssaki
• Rząd: Naczelne
• Rodzina: Czepiakowate
• Gatunek: Wełniak żółty(Oreonax flavicauda)

Występowanie

Zamieszkuje jedynie obszar w peruwiańskich Andach na terenie zachodniej Amazonii i wschodnim San Martin, a także możliwe iż na sąsiednich terenach leżących w La Libertad, Huánuco i Loreto. Ich siedlisko to górskie lasy deszczowe i mgliste na wysokości od 1500 do 2700 m n.p.m. Ogółem obszar zamieszkiwany przez wełniaka żółtego wynosi 11 km*2, choć najnowsze dane mówią iż może on wynosić jedynie 6-7 km*2.

Ogólny opis

Wełniak żółty jest jednym z największych endemicznych ssaków Peru. Długość ciała wynosi 51-53 cm, zaś sam ogon jest dłuższy od ciała i wynosi do 63 cm długości. Średnio dorosłe osobniki ważą 8 kg, lecz dorosłe samce mogą ważyć ponad 11 kg. Budową ciała przypomina wełniaki z rodzaju Lagothrix. Futro jest gęste, znacznie grubsze od innych przedstawicieli czepiakowatych, zwykle koloru ciemnego mahoniu, lub miedzi. Pysk od podbródka do oczu jest jasny, białawy. Futro staje się ciemniejsze w kierunku górnych części ciała, dlatego głowa wydaje się czarna. Ogon jest długi, gruby i chwytny z nagim płatem na spodzie ogona i niemal żółtym owłosieniem na górnym jego krańcu(stąd nazwa gatunku). Ich długie włosy łonowe, także posiadają żółty kolor. U osobników niedojrzałych żółte zabarwienie ogona nie występuje.

Dymorfizm płciowy

Samce są większe i masywniejsze od samic.

Populacja i zagrożenia

Przypuszczalnie gatunek jest chroniony od roku 1950, lecz w wyniku masowych wylesień pod budowę dróg, obszarów rolnych, pastwisk oraz polowania, wraz z małą populacją tej małpy, niską rozrodczością i powolnym dojrzewaniem doprowadziło do spadku populacji wełniaka żółtego o ponad 80% w ciągu trzech pokoleń. Wraz z małym obszarem występowania, doprowadziło do zakwalifikowania tej małpy jako krytycznie zagrożona . Została opisana w 1812 roku na podstawie futra i przez ponad 100 lat uważana za wymarłą. W 1926 roku trzy futra tej mały trafiły do Museum of Natural History, badania potwierdziły iż nalezą do wełniaka żółtego. Także w 1974 roku grupa naukowców, finansowana przez WWF odkryła ponownie tą rzadką małpę, a w 1982 roku została zakwalifikowana jako gatunek zagrożony. Peruwiańska organizacja pozarządowa APECO doprowadziła do powstania trzech obszarów chornionych na których występuje ten wełniak min. Rio Abiseo National Park , Alto Mayo Protected Forest i Cordillera de Colán National Sanctuary. Gatunek został zaliczony do 25 najbardziej zagrożonych naczelnych na świcie, obecnie jednak nie jest zaliczana do tej listy(co nie świadczy o poprawie jej statusu, lecz o pogorszeniu się populacji innych naczelnych na świecie). Budowa autostrady Lima-Tarapoto na terenie Amazonii i San Martin doprowadziło do imigracji małp na wyżej położone tereny oraz nadmiernego zagęszczenia. Obecnie działania ochronne ASPROCOT propagują alternatywne źródła rolnictwa w celu zachowania dziewiczych lasów Amazonii, obecnie jednak brak środków finansowych spowolniło te działania. Obecnie podnosi się świadomość ludzi i działania propagujące eko-turystykę, gdyż obserwacja małpy w naturalnym środowisku podnosi turystykę rejonu. Wełniak żółty jest także celem kłusowników w celach pozyskania cennego futra i smacznego mięsa, a także wyłapuje się młode osobniki, które trzymane są jako zwierzęta domowe. Nie oceniono całkowitej liczebności tej małpy. Poza Peru nie są znane przypadki trzymania tej małpy w niewoli.

Pożywienie

Głównie owoce, lecz urozmaica dietę w liście, kwiaty, owady i inne bezkręgowce. Widywano także przypadki zjadania gleby, zjawisko tę ma nazwę geophagy, przypuszczalnie pomaga w oczyszczaniu organizmu ssaka z toksyn i pasożytów wewnętrznych, a także reguluje ilość żelaza w organizmie, którego w pokarmie roślinnym jest bardzo mało.

Zachowanie

Wełniak żółty jest typowym gatunkiem o nadrzewnym trybie życia. Prowadzi dzienny tryb życia. Małpy żyją w grupach(ok. 20 osobników), składających się z kilku samców, samic i młodych. Z obserwacji wynika iż ich temperament jest dosyć agresywny, dlatego pierwsze spotkania obcych osobników, kończą się zwykle na oszczekiwaniu i wypinaniu się. Zgrabnie poruszają się wśród gałęzi, pomagając sobie chwytnym ogonem, jako piątej kończynie. Zaobserwowano wełniaki jedzące glebę, przypuszczalnie podobnie jak papugi ary neutralizują one w ten sposób zawarte w pokarmie toksyny, oraz rekompensują straty żelaza. Większość z życia tych małp, nadal stanowi tajemnice dla człowieka.

Rozród

Wśród wełniaków żółtych dominuje krycie poligamiczne, dlatego jedną samice może kryć wiele samców w jednej grupie. Okres godowy przypada zwykle w okresie pory deszczowej, kiedy pożywienia jest pod dostatkiem. Ciąża trwa przeważnie 7 miesięcy(informacja niepewna), po której samica rodzi zwykle 1 młode. Młode zwykle wędruje wraz z matką, przyczepione do jej futra i zwykle zostaje w swojej grupie rodzinnej kiedy osiągnie dojrzałość. Dojrzałość płciową osiągają po upływie 4-6 lat(informacja niepewna). Okres między kolejnymi ciążami trwa przeciętnie 2-3 lata.

Naturalni wrogowie

Na lądzie mogą paść ofiarą jaguara i dużych węży, natomiast wysoko nad ziemią, ofiarą harpii wielkiej.

Długość życia

Przypuszczalnie ok. 20 lat w stanie dzikim.

Znaczenie dla człowieka

Bywa obiektem polowań, dla mięsa i skóry, a także wyłapywane i sprzedawane jako zwierzęta domowe. Obecnie rośnie ich zainteresowanie w celach podniesienia turystyki rejonu, w ramach obserwacji małp w naturalnym środowisku.

Ciekawostki

• Został opisany w 1812 roku przez pruskiego przyrodnika Alexander'a von Humboldt'a na podstawie skóry, którą widział 10 lat przedtem, którą ludzie wykorzystali jako siodło dla konia. Gatunek nie był widywany przez ponad 100 lat i uznawany był za wymarły. 
• W 1974 roku prymatolog amerykański Russell Mittermeier rozpoczął poszukiwania wełniaka żółtego. W drodze do Chachapoyas spotkał myśliwego, który pokazał mu kilka skór i czaszek, należące do tej małpy, a także zaprowadził badacza w miejsce występowania tych małp. Dzień przed powrotem w mieście Pedro Ruiz Gallo, napotkał młodocianego wełniaka żółtego, trzymanego przez żołnierzy jako ich maskotka.
• Jest monotypowym przedstawicielem rodzaju Oreonax, pierwotnie zaliczany do rodzaju Lagothrix. Obecnie niektórzy badacze sądzą aby zakwalifikować go ponownie do pierwotnego rodzaju. 
• W latach 200-2002, 2006-2008, 2008-2010 i 2010-2012 należał do 25 najbardziej zagrożonych naczelnych świata. Obecnie w krainie neotropikalnej za najbardziej zagrożone uważa się czepiaka Ateles hybridus, podgatunek czepiaka brązowego(Ateles fusciceps fusciceps), kapucynkę Cebus kaapori, titi Callicebus oenanthe i podgatunek wyjca Alouatta guariba guariba.

Bibliografia:

-https://en.wikipedia.org/wiki/Yellow-tailed_woolly_monkey

-http://www.iucnredlist.org/details/39924/0

-http://www.edgeofexistence.org/mammals/species_info.php?id=79

-http://pin.primate.wisc.edu/factsheets/entry/yellow-tailed_woolly_monkey

-http://www.arkive.org/peruvian-yellow-tailed-woolly-monkey/oreonax-flavicauda/