Sieja pospolita - przykład gatunku zbiorowego

inne nazwy: sieja, sieja europejka, głąbiel, brzona, sułwica

• Królestwo: Zwierzęta
• Podtyp: Kręgowce
• Gromada: Promieniopłetwe
• Rząd: Łososiokształtne
• Rodzina: Łososiowate
• Gatunek: Sieja pospolita(Coregonus lavaretus)

Występowanie

Obecnie sądzi się iż sieja pospolita(Coregonus lavaretus) naturalnie występuje jedynie w Jeziorze Bourget(Francja) i Jeziorze Genewskim(Francja i Szwajcaria, przypuszczalnie wymarła), natomiast do Jeziora d'Aiguebelette(Francja) została wprowadzona w XVII wieku. Niegdyś uważano iż zamieszkuje o wiele większy obszar, obejmujący niemal całą Europę Północną i Środkową, a także Amerykę Północną i Azję, lecz badacze sugerują iż wiele populacji siei to tak naprawdę osobne gatunki i nie należy ich traktować jako sieje pospolitą Coregonus lavaretus, a jako gatunek zbiorowy Coregonus lavaretus complex. Obecnie wymarła w Jeziorze Genewskim, a także wprowadzona do wielu jezior w Alpach, Europie Wschodniej i Rosji.  Żyją głównie w głębszych partiach jeziora.

Ogólny opis

Sieja odznacza się śledziowatym ciałem, o wysmukłej budowie. Mierzy 50-70 cm długości ciała, przy wadze od 2 do 10 kg. Głowa stosunkowo niewielka, stożkowata. Oczy duże. Obie szczęki pozbawione zębów, górna większa od dolnej, przykrywająca żuchwę. Ciało jest wydłużone, bocznie spłaszczone z lekkim wygrzbieceniem. Linia boczna dobrze widoczna, biegnąca przez całe ciało ryby. Płetwa grzbietowa wysoka i mięsista o 19 promieniach, natomiast ogonowa z głębokim wcięciem. Grzbiet i wierzchnia część głowy zwykle zielonobrunatna lub szaroniebieska. Boki i brzuch srebrzyste.

Dymorfizm płciowy

Niewyraźny. W okresie tarła u obu płci pojawia się perłowa wysypka na ciele, wyraźniejsza u samca.

Populacja i zagrożenia

Sieja pospolita jest klasyfikowana jako narażona na wyginięcie. Choć występuje licznie w jeziorze Bourget i Aiguebelette, to ryba z niewiadomych przyczyn wymarła w Jeziorze Genewskim około roku 1900. Obecnie jednak wprowadza się młode ryby uzyskane za sprawą sztucznego wylęgu, do jeziora w którym wymarła. Sieja jest bardzo wrażliwa na zanieczyszczenie wód(zwłaszcza pestycydami, które powodują zarastanie jezior), a ich ikra na ataki grzybami. Ekspansja gatunków obcych oraz przełowienia są także poważnym zagrożeniem. Ryba wprowadzona do Jeziora d'Aiguebelette, niektórych jezior alpejskich, Europie Wschodniej i Rosji. Populacji ryby w Jeziorze Bourget przypuszczalnie nic nie zagraża.

Pożywienie

Głównie przydenna bezkręgowce(dafnia, cyklop, ośliczka i larwy ochotki) i zooplankton, lecz czasami owady zbierane z powierzchni wody, niewielkie ryby i narybek, zwłaszcza w okresie zimowym.

Zachowanie

Sieja jest rybą aktywną przez cały rok. Żyje samotnie, a jedynie narybek może skupiać się w stada. Często żyje blisko dna, przeszukując go w poszukiwaniu pokarmu. W okresie letnim żywi się zooplanktonem i drobnymi bezkręgowcami, natomiast w okresie zimowym, kiedy brakuje podstawowego pokarmu, często poluje na narybek i niewielkie ryby. Dorosłe osobniki mogą upolować rybę wielkości stynki, a nawet niewielkiego okonia.

Rozród

W naturalnym środowisku okres godowy przypada na przełomie listopada i grudnia. Jako jedna z niewielu jeziorowych ryb, rozmnaża się w okresie zimowym. W okresie godowym na ciele ryby pojawia się perłowa wysypka, w postaci rogowych brodawek, głównie na głowie i tułowiu. Do tarła przystępują osobniki w wieku od 3 do 9 lat. Ryby w tym okresie wędrują do płytszej części jeziora(2-10 m), blisko brzegu o żwirowym lub kamienistym podłożu(rzadziej na piaszczystym). Samica składa ikrę w kilku etapach, a samiec natychmiastowo polewa ją nasieniem. Żółte lub pomarańczowe jaj o średnicy 2-3 mm, opadają swobodnie na dno. Ilość składanej ikry uzależniona jest od wielkości samicy i zwykle waha się w granicach 80-83 tysięcy ziarenek . Po upływie 3-5 miesięcy(w marcu-kwietniu), wylęgają się larwy o długości ciała 10-13 mm i wadze 7-10 mg. Przez pierwsze 11 dni odżywiają się zawartością woreczka żółtkowego, później przechodzą na pokarm stały(zooplankton i drobne bezkręgowce, zwłaszcza małe skorupiaki). Do 2 roku życia ryby żyją w ławicach, po czym przechodzą na samotniczy tryb życia. Zwykle w 3 roku życia mierzą już ok. 30 cm długości ciała oraz zyskują dojrzałość płciową.

Naturalni wrogowie

Głównie większe ryby(jak szczupak, okoń, sum), ptaki wodne, wydry, norki itp.

Długość życia

do 10 lat.

Znaczenie dla człowieka

Gatunek poławiany dla smacznego mięsa oraz hodowany w akwakulturach. U tego gatunku stosuje się metodę sztucznego wylęgu i odchowu narybku w warunkach sztucznych. Poławiany jedynie w okresie zimowym, gdyż w okresie letnim jest głównie planktonożerny i nie interesuje się przynętami. Mięso siei jest delikatne, bezościste i spożywane najchętniej na surowo lub po uwędzeniu.

Ciekawostki

• Do 2008 roku sieja pospolita była uznawana za gatunek występujący powszechnie od Europy Środkowej po północno-zachodnią Syberię oraz Amerykę Północną. Uznawano ponad 300 lokalnych form(w tym 4 w Polsce szlachetną, wędrowną, miedwiańską i holsztyńską), obecnie większość z nich są uznawane za osobne gatunki, a sama sieja pospolita z gatunku Coregonus lavaretus występuje naturalnie jedynie w Jeziorze Bourget oraz niegdyś w Jeziorze Genewskim.
• Obecnie gatunkami siei wyodrębnionymi i naturalnie występującymi w Polsce są sieja miedwiańska(Coregonus maraena), sieja szlachetna(Coregonus nilssoni) i sieja wolasta(Coregonus widegreni), a nad kolejnymi są prowadzone badania. Oczywiście poza siejami w Polsce występuje także sielawa(Coregonus albula) i prowadzona peluga(Coregonus peled). Sieja Coregonus lavaretus może występować w niektórych Polskich jeziorach jako gatunek zadomowiony.
• Sieja pospolita może być traktowana jako gatunek zbiorowy,(czyli grupie gatunków blisko spokrewnionych o podobnych cechach morfologicznych, często problematycznych w odróżnieniu) znany pod nazwą Coregonus lavaretus complex.
• Niektórzy badacze traktują wymarłą sieje z Jeziora Genewskiego jako osobny gatunek Coregonus hiemalis.
• Rodzaj Coregonus liczy ok. 80 gatunków ryb, lecz ta liczba jest zmienna wraz z wyodrębnianiem kolejnych gatunków, niegdyś uważanych za sieje pospolitą. Do tego rodzaju zalicza się chadara(Coregonus chadary), sieje kanadyjską(Coregonus clupeaformis) i sieje piżjan(Coregonus pidschian).

Przy pracy nad artykułem dziękuje Cyprianowi Tilschner, który podzielił się istotnymi informacjami na temat gatunku.

Bibliografia:
-https://pl.wikipedia.org/wiki/Sieja_pospolita
-https://en.wikipedia.org/wiki/Coregonus_lavaretus
-http://www.fishbase.org/summary/232
-http://www.arkive.org/lavaret/coregonus-lavaretus/
-http://www.luontoportti.com/suomi/en/kalat/whitefish