Wyrak sundajski - wielkooka małpka

• Królestwo: Zwierzęta
• Podtyp: Kręgowce
• Gromada: Ssaki
• Rząd: Naczelne
• Rodzina: Wyrakowate
• Gatunek: Wyrak sundajski(Cephalopachus bancanus)

Występowanie

Spotykany na wyspie Borneo i południowej Sumatrze. Na Sumatrze jego dokładny zasięg nie jest znany, lecz przyjmuje się iż sięga do rzeki Musi. Poza tym występuje także na wyspach Bangka i Belitung, Serasan, Karimata, oraz możliwe iż na wyspie Subi. Zasiedla tereny leśne(wtórne i pierwotne lasy), namorzyny, a także spotykany na plantacjach i ogrodach przydomowych. Opisywany iż występuje jedynie na terenach nizinnych do 100 m n.p.m., choć w Bukit Baka Bukit Raya National Park występuje na wysokości 1200 m n.p.m.

Ogólny opis 

Wyrak sundajski jest niewielkim przedstawicielem rzędu naczelnych, osiągającym 12-15 cm długości ciała, bez ogona, który mierzy 18-22 cm długości. Warzy przeciętnie 120-130 gramów. Futro zwykle koloru blado-oliwkowego, czerwonobrązowego, lub jasno/ciemno brązowego, czasami kolor zmienny wraz z wiekiem. Długi ogon jest nagi, z wyjątkiem kępki włosów na jego końcu. Kończyny tylne bardzo długie, proporcjonalnie jedne z najdłuższych kończyn tylnych w stosunku do ciała. Kończyny przednie nieco krótsze, a wszystkie wyposażone w długie, płaskie na końcu palce, zakończone haczykowatymi pazurami. Charakterystyczne dla wyraka są nieproporcjonalnie wielkie oczy, nieruchome i nieposiadające błony odblaskowej. Uszy są dosyć duże, błoniaste i niemal nagie. Górne kręgi kręgosłupa wyraka są zmodyfikowane, dlatego potrafi on obracać głowę o niemal 180*.

Dymorfizm płciowy

Nieznaczny. Samce są zwykle o ok. 10 gramów cięższe i nieco większe.

Populacja i zagrożenia

Mimo skromnych danych na temat liczebności gatunku, oraz tendencji demograficznych, wyrak sundajski klasyfikowany jest jako narażony na wyginięcie, z uwagi na ogół czynników zagrażającym temu gatunkowi. Największym zagrożeniem jest utrata siedliska życia. W ciągu 20 lat z wysp Borneo i Sumatra zniknęło ponad 30% lasów. Wyrak może występować na plantacjach min. palm, jednak mimo swojego pożytecznego wpływu na uprawiane rośliny, często jest tępiony(przesądnie uważany za szkodnika), a pestycydy używane do ochrony roślin, są często przyczyną jego śmierci. Także międzynarodowy handel tym zwierzęciem jest poważnym problemem, gdyż zwierzę łatwo oswaja się w warunkach domowych, dlatego jest celem kłusowników. Na terenie Indonezji i Malezji jest gatunkiem prawnie chroniony, oraz obejmuje go konwencja CITES w Załączniku II. Populacja podgatunku Cephalopachus bancanus saltator z wyspy Belitung szacowana jest na ok. 30 tysięcy osobników. Rozmnaża się w niewoli.

Pożywienie

Żywi się głównie owadami, wszelkiego rodzaju i wielkości od chrząszczy, ciem, pasikoników, po mrówki, straszyki, modliszki i cykady, lecz potrafi także upolować niewielkiego ptaka(np. pajęcznika, świstunka, zimorodka, czy kurtaczka), gada(np. jadowitego węża Manticora intestinalis), małego ssaka, w tym odnotowano łapanie i zjednanie rudawek z gatunku Balionycteris maculata i Cynopterus brachyotis.

Zachowanie

Wyrak sundajski jest typowo nadrzewnym i nocnym zwierzęciem. Zwykle aktywny po zmierzchu, natomiast w dzień zwykle odpoczywają w dziuplach drzew, lub ukryte w roślinności, śpiąc zwykle samotnie. Żyją samotnie, lub w parach(czasami w towarzystwie młodych), możliwe iż monogamicznych. Na ziemi poruszają się niezgrabnie, dlatego rzadko schodzą z drzew. Zwykle spotykane na gałęziach o 2-4 cm średnicy, a między poszczególnymi konarami poruszają się przy pomocy dalekich skoków, osiągających czasami nawet 6 metrów. Zawsze w pozycji pionowej do gałęzi . Podczas odpoczynku zwykle wszystkie cztery kończyny spoczywają na gałęzi, natomiast podczas żerowania często używają jedynie kończyn tylnych, podpierając się silnym ogonem. Do wyszukiwania ofiar służy im zwykle dobry słuch, a kiedy namierzą potencjalny cel, przyskakują i łapią zwierzę przednimi łapami, a następnie gryzą w szyje, lub kar. Konsumpcje zwykle zaczynają od głowy. Wodę zwykle pozyskują zlizując krople z liści i kory, lub schodząc na ziemie i pijąc z kałuży. Spotykane zwykle na wysokościach od 1 do 7 metrów nad ziemią. Wyrak sundajski jest najmniej komunikatywnym i wyjątkowo aspołecznym wyrakiem, nawet pary zwykle śpią w osobnych dziuplach, a ich związanie, zwykle dotyczy jedynie akceptacji na swoim terytorium(poza okresem godowym i wychowywania młodych), które wynosi przeciętnie 80 m*2.

Rozród

U wyraka sundajskiego wskazuje wysoki wskaźnik związków monogamicznych, choć najnowsze badania sugeruj iż przy zwiększonej ilości pożywienia, może występować u nich poligamia. Nie posiada okresu godowego, a wyraki rozmnażają się przez cały rok. Samiec zwykle charakterystycznie ćwierka w kierunku samica, gotowa samica zwykle akceptuje samca w bliskiej odległości, oraz zaznacza teren moczem i wydzieliną z gruczołów w okolicy odbytu i genitaliów. Para kopuluje zwykle raz dziennie do końca rui. Ciąża trwa przeważnie 178 dni. Samica w dziupli drzewa rodzi 1 młode, które przychodzi na świat z otwartymi oczami i futrem. Samica zwykle nie dopuszcza samca do młodego, choć w niewoli nie zaobserwowano agresywnych zachowań ojca do swojego potomstwa. Młode i matka zwykle komunikują się przy pomocy ćwierkania. Mały wyrak zwykle informuje matkę że jest głodny, albo jest mu zimno przy pomocy głośnych pisków. Samica nie nosi swojego młodego(jak robią to większość naczelnych), a jej matczyna opieka opiera się jedynie na dokarmianiu i ogrzewaniu w razie potrzeby, oraz ochronie przed samcem. W wieku 7-10 dni zwykle potrafią wstać, popierając się ogonem, a po 80 dniach są odstawiane od mleka. Zwykle w wieku 3 lat uzyskują dojrzałość płciową i zakładają własne terytoria. Zwykle rozmnażają się raz w roku.

Naturalni wrogowie

Głównymi naturalnymi wrogami wyraków są nadrzewne węże i lori.

Długość życia

Na wolności żyje przeciętnie 12 lat, natomiast w niewoli do 16 lat.

Znaczenie dla człowieka

Wyraki kontrolują liczebność owadów, dlatego są uważane za zwierzęta pożyteczne, choć niektórzy ludzie sądzą iż niszczą one rośliny i są szkodnikami(co jest nieprawdą). Czasami spotykane w hodowlach, lecz obecnie ze względu na ochronę gatunkową i objęcie go CITES, występuje rzadziej.

Ciekawostki

• Wyróżnia się 4 podgatunki wyraka sundajskiego; Cephalopachus bancanus bancanus, Cephalopachus bancanus saltator, Cephalopachus bancanus borneanus i Cephalopachus bancanus natunensis.
• Został opisany w 1821 roku przez amerykańskiego przyrodnika Thomas'a Horsfield'a.
• Niegdyś klasyfikowany do rodzaju Tarsius, lecz obecnie jest klasyfikowany do monotypowego rodzaju Cephalopachus.
• W niewoli łatwo oswaja się przez człowieka.

Bibliografia:

-https://en.wikipedia.org/wiki/Horsfield%27s_tarsier

-http://www.wildborneo.com.my/species.php?s=Cephalopachus%20bancanus%20borneanus

-https://pl.wikipedia.org/wiki/Wyrak_sundajski

-http://www.iucnredlist.org/details/21488/0

-http://animaldiversity.org/accounts/Tarsius_bancanus/