Duch - fantastyczne widziadło, czy realistyczna forma?

Pierwsze podania

Jedna z najczęściej występujących i najbardziej znanych fikcyjnych istot, przez niektórych uważana za realistyczny, nadnaturalny byt. Duchy występują w niemal każdej kulturze, wierzeniach i folklorze ludowym i choć ich istnienie nie zostało potwierdzone, nadal prowadzone są badania mające na celu potwierdzić, czy rzeczywiście mogą istnieć. Najczęściej przedstawia się go jako byk, powstały po śmierci człowieka, związany z danym miejscem, przedmiotem lub osoba, z którymi za życia były związane, choć nierzadko duchami mogą być zwierzęta, lub nawet przedmioty np. pociągi i statki widmo. Duchów można się doszukać w najstarszych kulturach min:

• Starożytna Mezopotamia - w pierwotnych religiach Asyrii, Sumeru i Babilonii, istniała duchowa forma ciała, która powstawała po śmierci człowieka. Odbywała ona podróż do świata podziemnego zwanego Netherworld, gdzie czekały na nią różne przeszkody i wyzwania, które miały osądzić słuszne postępowanie człowieka za życia. Ludy Mezopotamii troszczyli się o swoich zmarłych i często ofiarowali im w ofierze jedzenie. Czasami dusze, które nie trafiły do swojego celu w wyniku złego postępowania, mogły uzyskać zbawienie dzięki pamięci swojej rodziny i bliskich. Ciała które zostały strawione przez ogień, lub nie zostały pogrzebane, często nie mogły wydobyć z siebie swojego ducha po śmierci. Wierzono także iż duchy krewnych, którym nie składano ofiar, często zsyłały na bliskich choroby i nieszczęście.
• Starożytny Egipt - Egipcjanie wierzyli w nieśmiertelność ludzkiej duszy. Pierwotnie wierzono iż człowiek posiada w sobie nieśmiertelnego ducha Khu(w późniejszych okresach Ba), przedstawianego jako ibis. Kiedy człowiek umierał, Khu zostawał uwolniony i czekał na ponowne wskrzeszenie ciała. Dusza była także osądzana przez Sąd Ozyrysa, a kiedy serce zmarłego było cięższe od pióra Maat, zjadała je Ammit(pół krokodyl, pół lew) i skazywała na wieczne potępienie. W późniejszych okresach, wierzono iż dusza ludzka składa się z pięciu elementów serca(jako centrum emocji), cienia, imienia, duszy Ba i ducha Ka. Po śmierci człowieka Ba i Ka łączą się w AKH. Zwykle po obrzędach wykonanych na ciele, mogło one zostać, któregoś dnia wskrzeszone. AKH może także powodować u ludzi koszmary, poczucie winy, lub choroby. 
• Starożytna Grecja - Starożytni Grecy wierzyli w moc przodków, który pojawiali się pod postacią duchów. Często podpowiadały one, lub udzielały odpowiedzi wróżbitom i wyrocznią na temat przyszłości i losu. Grecy bardzo rzadko odwiedzali cmentarze, wierząc iż mogą zostać napadnięci i zabici przez jakiegoś mściwego ducha. Zwykle po śmierci bliskiej osoby, organizowali przyjęcia i ceremonie, na których pito i jedzono za zmarłą osobę. Często organizowano także święta i zabawy, ku spokojowi zmarłych.
• Starożytny Rzym i wczesne chrześcijaństwo - Już Plutarch pisał w swoich dziełach o duchu, który ponoć zabił człowieka w nawiedzanej przez niego łaźni. Plaut i Lukian z Samosat w swoich opowieściach również pisali o domach, które zostały nawiedzone przez duchy. W Biblii także są odniesienia do duchów. Podczas zmartwychwstania Jezusa, apostołowie wzięli go pierwotnie za ducha, czyli wierzyli w owe istoty. W wierzeniach chrześcijańskich istnieje także istota boska, zwana Duchem Świętym. Jest trzecią Osobą w Trójcy Świętej, lecz nie powstał on z zrodzenia, ani stworzenia, po prostu istniał od zawsze, podobnie jak Bóg.
• Średniowiecze -  W epoce średniowiecznej można doszukać się widocznego podziału duchów. Na duchu pokutujące i demoniczne. Niektórzy uważali iż Ziemia jet Czyśćcem i tu właśnie dusze zmarłych odpokutowują swoje winy, czekając na modlitwy bliskich. Istniały także duchy demoniczne, zwykle były to demony, lub mściwe duchy, które krzywdziły i opętywały ludzi. Salomon w swojej księdze pisze iż najskuteczniejszą metodą na pozbycie się niechcianego złego ducha jest wymawianie Imienia Pańskiego. W średniowieczu nierzadkie były także opowieści o nawiedzonych domach, lasach, czy zmaganiach rycerzy z widmowymi wojownikami.
• Renesans i romantyzm -  W renesansie i romantyzmie pogląd na duchowe życie po śmierci, stał się bardzo popularny. W "Dziadach" Adama Mickiewicza, odprawiany był rytuał(o nawie tytułowej), który miał za zadanie obcować z martwymi osobami. Duchy występują także w wielu innych działach np. Sweet William's Ghost, czy The Bird 'Grip.

Nauka

Spirytualizm - pogląd(powstały w latach 40 XIX wieku) głoszący iż świat duchowy istnieje, a pośrednikiem między tym, a naszym światem jest medium. Zwykle nie zaprzecza naukom Kościoła, często mówiąc iż duchy często pośredniczą między Bogiem, a ludźmi. Spirytualizm w filozofii jest także jednym z kierunków, sprzeciwiającemu się materializmowi.

Spirytyzm - doktryna głosząca iż duch jest kolejną formą reinkarnacji człowieka po śmierci. Z światem duchów można porozumiewać się bezpośrednio, lub za pośrednictwem medium. Choć spirytyści wierzą w Boga(jako Najwyższą Inteligencję) to zaprzeczają naukom Kościoła, jak np. wierzą w reinkarnację.

Badania - istnienie duchów jest określane jako zjawisko paranormalne. Naukowcy nigdy nie znaleźli wystarczającego dowodu, aby oświadczyć iż duchy istnieją. Zwykle zjawiska spotkań z duchami(RSPK w skrócie) są tłumaczone halucynacjami, działaniem słońca, lub infradźwięków. Niektóre ze zdarzeń zostały także jawnie zmontowane przez człowieka.

Rodzaje duchów

W różnych wiarach i wierzeniach można doszukać się rozróżnienia duchów na różne gatunki, które różnią się wyglądem, zachowaniem, umiejętnościami, lub osobą z jakiej powstały. Najważniejszymi i najpopularniejszymi są min.:

• Widziadło - rodzaj ducha, spopularyzowanego w obecnych czasach. Jeden z najczęściej występujących. Najczęściej pojawia się w oczach człowieka, jako niewyraźny kontur sylwetki. Uważany za ducha niegroźnego, niezdolnego do ingerencji w świecie żyjących.
• Mara - duch, pochodzący z wierzeń nordyckich, słowiańskich, oraz występujący w hinduizmie. Według wierzeń nordyckich i słowiańskich, jest złym duchem, lubiącym spijać krew z śpiących osób. W hinduizmie Mara jest bogiem śmierci.
• Poltergeist - rodzaj ducha, mogącego ingerować w świat żyjących. Jeden z najpopularniejszych duchów, który potrafi wydawać z siebie dźwięki, poruszać przedmiotami, lub rzucać nimi. Potencjalnie niebezpieczny duch.
• Widmo - gatunek formy duchowej, często pojawiającej się i nagle znikającej, pozostawiając jedynie aurę tajemniczości i przerażenia. Często także widmo opanowuje dany przedmiot, czyniąc z niego zamiedzoną rzecz(często do nazwy przedmiotu dodaje się słowo widmo) np. statek widmo. Najsławniejszymi statkami widmo są min. Mary Celeste i Latający Holender. Potencjalnie niegroźne.
• Zjawa - podobnie jak widmo, pojawia się i znika, choć ta jest bardziej przerażająca. Zjawami często stają się osoby, czyniące zło w swoim życiu(np. mordercy). Potencjalnie niegroźne duchy.
• Upiór - jeden z najgroźniejszych ludzkich duchów. Często poszukujący zemsty, bądź pragnący krwi. W wierzeniach słowiańskich upiorem, zwany był wampir. Niebezpieczny duch.
• Demon - często pojawia się pod postacią ducha i jest z nim nieraz mylony. Może czynić bardzo dużo nadnaturalnych zjawisk, jak np. wskrzeszanie ognia, pokrywanie ścian krwią, powodowanie chorób, lub zabijanie zwierząt domowych. Często demony mogą opętać daną osobę, a jedynym skutecznym sposobem na walkę z nim jest egzorcyzm. Bardzo niebezpieczny duch.
• Widma bez głowy - najczęściej powstające z osób, które zostały ścięte. Najsłynniejszym bezgłowym widmem jest niejaka Anne Boleyn, ścięta królowa Anglii.
• Białe damy -zjawy ukazujące się pod postacią kobiet, ubraną w białe szaty. Zwykle są życzliwe do ludzi, przemieszczając się po swoich dawnych posiadłościach. Najbardziej znanymi są min. Biała dama z Golubia i Kórnika.  
• Błędne ogniki - duch, ukazujący pod postacią światła, często na oddalonych równinach, czy bagnach. Często mówi się iż ogniki są duszami, które zabłądziły w drodze do nieba, czy piekła, lecz nie należy za nimi podążać, gdyż mogą zaprowadzić człowieka do swojej zguby. Obecnie pojawienie się ogników tłumaczy się samozapłonem gazów wydobywanych na bagnach, czy ze zwłok. 
• Czarne damy - zjawy, ukazujące się pod postacią kobiet, odzianych w czarne szaty. Symbolizują i zwykle przepowiadają czyjąś śmierć. Znaną czarną damą jest ta z Pałacu Wielkopolskiego.
• Duchy zwierząt - czasami duchami stają się zwierzęta, jak np. pies z Ogrodzieńca.
• Utopiec - zwany także topicielem. Duch powstający z topielców, lub nienarodzonych płodów. Często są ograniczone do środowiska wodnego i nie mogą go opuścić, są jednak groźnymi duchami, wciągającymi ludzi pod wodę.
• Orb - duch występujący na zdjęciach w postaci białych plam. Często tłumaczony jako zwykłe prześwietlenie.
• Oraz wiele innych duchów jak: błękitna dama, błękitny mąż, yurei, fantom, dżiny, drudy i wiele innych.

W środkach masowego przekazu

Dychy bardzo często występują w wielu filmach i książkach, nie tylko fantastycznych, lecz także dokumentalnych. Duch często wykorzystywany jest w filmach typu horror np. Mama, Kobieta w czerni, Pogromcy duchów. Występują także dokumenty i seriale, mające udowodnić, lub podważyć istnienie duchów np. The Hunter. W innych opowiadaniach fantastycznych duchy występują zwykle jako epizodyczna postać np. duchy w The Vampire Diaries, czy The Originals jako zwykle duchy zmarłych bliskich, wzywanych jeśli się ich wspomina, lecz nie mogących się porozumieć bez medium o specjalnych zdolnościach. W Władcy Pierścieni Powrót Króla Aragorn przy pomocy tzw. Umarłych z z Dunharrow, gdzie pomogli mu w Wojnie o Pierścień w zamian otrzymując spokój. Duchy są także bardzo popularne w  wielu grach min. Magic the Gathering, Heroes Might and Magic, Twierdza(jako mieszkaniec) oraz wiele innych.

Bibliografia:

-https://pl.wikipedia.org/wiki/Duch_(filozofia)

-https://pl.wikipedia.org/wiki/Duch_(spirytyzm)

-https://en.wikipedia.org/wiki/Spirit