Pigmejka - najmniejsza małpka

inne nazwy: uistiti pigmejka

• Królestwo: Zwierzęta
• Podtyp: Kręgowce
• Gromada: Ssaki
• Rząd: Naczelne
• Rodzina: Pazurkowcowate
• Gatunek: Pigmejka(Cebuella pygmaea)

Występowanie

Występuje w Ameryce Południowej, rozpowszechniona w zachodnim dorzeczu Amazonki, min. w Brazylii na północ od rzeki Solimões, we wschodnim Peru na północ od rzeki Maranon, południowej Kolumbii, północnej Boliwii i północno-wschodnim Ekwadorze. Zamieszkuje lasy tropikalne w pobliżu rzek(regularnie podtapiane), złożone głównie z trzcin, wysokich traw, pnączy i drzew do 30-40 metrów(zwykle unika wyższych drzewostanów). Może zamieszkiwać także lasy wtórne w umiarkowany sposób dotknięte działalnością rolniczą, dlatego czasami spotykane w pobliżu osad ludzkich.

Ogólny opis

Pigmejka jest najmniejszą małpą właściwą o długości ciała 11-15 cm i ogona 17-22 cm. Waży przeciętnie 100-140 gramów. Futro najczęściej koloru żółtozielonego z płowymi czarnymi i szarymi plamami. Strona brzuszna zwykle koloru płowo białego, lub pomarańczowego. Kończyny koloru zielono-pomarańczowego, lub żółtawego. Na placach występują ostre pazury, przystosowane do wspinaczki. Na ogonie występują ciemne, często niewyraźne pierścienie. Dłuższe włosy występują na karku i twarzy, zakrywając uszy z których spod włosów widać jedynie białą krawędź. Białe plamki występują także po bokach nosa, oraz pionowa biała linia nad nosem. Okolice pyszczka nagie z jasnoróżową skórą. Kończyny tylne dłuższe niż przednie, a siekacze wydłużone i ostre. Oczy duże, okrągłe o żółtawych tęczówkach. Młode zwykle koloru cytrynowożółtego z ciemnym paskowaniem na ciele, ciemnoszarą sierścią na głowie i żółtawym futerkiem wokół uszu, jednak po pierwszym miesiącu życia zwykle tracą wierzchnią warstwę futra i przypominają wyglądem dorosłych.

Dymorfizm płciowy

Niewyraźny. Samice nieco cięższe od samców.

Populacja i zagrożenia

Jest klasyfikowana jako gatunek niższego ryzyka na wyginięcie. Pigmejka występuje obecnie w miarę licznie na swoim zakresie(min. w Peru zagęszczenie wynosi 210-227 osobników/km ² rzeki Maniti, natomiast w Ekwadorze szacunkowo 1-6 osobników/km ² rzeki), lecz jej populacja znacznie zmniejszyła się głównie z powodu nadmiernych polowań dla mięsa i wyłapywania żywych okazów w celach hobbystycznych. Tępiona także przez ludzi, gdyż sądzono iż roznoszą malarię i żółtą febrę(dlatego masowo zabijane i wywożone do placówek badawczych). Obecnie notowana w Załączniku II CITES. Obecnie poważnym zagrożeniem dla pigmejki jest utrata środowiska życia, a także niepokojenie ze strony człowieka(np. w Kolumbii dzikie pigmejski są atrakcją turystyczną), co źle wpływa na ich zdolności rozrodcze. Z powodzeniem rozmnaża się w niewoli. Pigmejka objęta jest EEP(Europejskim Programem Ochrony Gatunków), realizowanym przez ogrody zoologiczne.

Pożywienie

Żywi się głównie sokami drzew, nacinając korę rośliny wydłużonymi siekaczami, lub pazurkami i zlizując sączącą się wydzielinę. Zjada także owoce, niewielkie bezkręgowce, małe jaszczurki, ptaki i gryzonie, oraz nektar kwiatowy.

Zachowanie

Uistiti pigmejka jest typowym gatunkiem o nadrzewnym trybie, aktywnym za dnia, najczęściej w porach poranny i późno popołudniowych. Żyje zwykle w małych grupach rodzinnych od 2 do 15 osobników(zwykle para rozrodcza i potomstwo), mimo iż nie są typowymi zwierzętami społecznymi. Pigmejka jest terytorialna, a ich terytorium wynosi od 25-100 ha. Poza porą nocną podczas snu, oraz wczesno-porannego wspólnego żerowania, widywane głównie samotnie, lub w parach. Porusza się wspinając w górę i w dół po gałęzi, oraz skacząc między pobliskimi drzewami. Terytorium oznacza za pomocą gruczołów zapachowych. Porozumiewają się za pomocą odgłosów, przypominających ćwierkanie(czasami w spektrum ultradźwięku), a także mimiki przy pomocy białych oznaczeń na twarzy. Charakterystyczne ćwierkanie wydobywane jest kiedy osobnik informuje resztę grupy o potencjalnym zagrożeniu. W razie wkroczenia innej obcej pigmejki na terytorium grupy rodzinnej, lub w razie zagrożenia ze strony niewielkiego drapieżnika, cała grupa atakuje napastnika. W razie zagrożenia ze strony dużego zwierzęcia, wspina się na cienkie gałązki, które utrzymują jej ciężar, ale łamią się pod naporem drapieżcy.   W porze nocnej cała grupa rodzinna udaje się do legowiska, czyli otworu w drzewie(dziupli). Pigmejki są często obserwowane podczas zabaw i iskania się. Sporadycznie schodzi z drzew, aby łapać bezkręgowce. Ciekawe jest zachowanie pigmejki kiedy widzi przemieszczającą się kolumnę mrówek, wtedy schodzi z drzewa i wybiera miejsce w pobliżu wędrówki owadów i łapie wszystkie małe stworzenia uciekające przed mrówkami. Ogon pigmejki nie jest chwatny, a jedynie służy w utrzymaniu równowagi.

Rozród

Przypuszcza się iż u pigmejek dominuje monogamia, choć badacze zaobserwowali wiele zachowań poligamicznych. Rozmnażają się przez cały rok, zwykle samica rodzi młode co 6 miesięcy. Przypuszczalnie ruja u samicy objawia się przez bodźce zapachowe i zmianę zachowania. Krycie jest zwykle powtarzane kilkakrotnie. Do rozrodu zwykle przystępuje jedynie dominująca para. Po ok. 140 dniowej ciąży, samica rodzi zwykle bliźniaki(rzadziej 1, lub 3 młode), ważące ok. 15 gramów. Młodymi opiekuje się matka, ojciec i rodzeństwo. Przez pierwsze 2 tygodnie młode piją wyłącznie mleko, później zwykle zostają odsadzone. Młode często noszone są na plecach osobników dorosłych, znacznie częściej przez młode samce. Po ok. 3 miesiącach od urodzenia, młode pigmejki stają się samodzielne i zwykle pozostają w grupie rodzinnej. Dojrzałość płciową uzyskują po 2 latach życia, wtedy także niektóre pigmejki opuszczają grupę, aby założyć własną.

Naturalni wrogowie

Między innymi kapucynka czubata, ocelot, margaj, oncilla, jaguarundi, niektóre ptaki drapieżne i węże(np. żararaka lancetowata). Konkurują natomiast o pokarm i siedlisko z Saguinus fuscicollis, Saguinus mystax, titi czerwoną(Callicebus moloch), sajmiri(Saimiri sciureus) i ponocnicami.

Długość życia

ok 11-12 lat w stanie dzikim i do 18 lat w niewoli.

Znaczenie dla człowieka

Dawniej obiekt polowań dla mięsa przez rdzenną ludność, jednak później stała się obiektem pożądania, jako zwierzątko domowe. W latach 70 XX wieku tępiona, gdyż uważano iż roznosi choroby, takie jak malaria i żółta febra. Obecnie objęta konwencją CITES w Załączniku II, przez co zakazano wyłapywania i chwytania dziko żyjących małp. Obecnie w miarę popularne zwierzątko domowe, często spotykana w ogrodach zoologicznych, gdzie często jest rozmnażana.

Ciekawostki

• Jest najmniejszą małpą właściwą, lecz nie najmniejszym naczelnym, te miano zyskał lemurek myszaty(Microcebus murinus) osiągający do 13 cm długości ciała, 12 cm ogona i ok. 50 gramów masy ciała.
• Systematyka pigmejki jest dosyć chwiejna, gdyż czasami jest uważana za przedstawiciela monotypowego rodzaju Cebuella, przez innych badaczy zaś klasyfikowana jako Callithrix, wraz z marmozetą lwią(Leontopithecus rosalia), marmozetą zwyczajną(Callithrix penicillata), marmozetą żółtogłową(Callithrix flaviceps) i 3 innymi przedstawicielami.
• Pigmejka nie jest trudna w utrzymaniu, potrzebuje jednak dużego, dobrze obsadzonego i wysokiego terrarium i towarzystwa. W kontakcie z człowiekiem szybko się oswaja, jednak trzeba uważać, gdyż może przenosić wiele chorób groźnych dla człowieka, jak większość naczelnych.
• Pigmejki mają bardzo wrażliwy słuch, dlatego hałas źle na nie wpływa.

Bibliografia:

-http://www.iucnredlist.org/details/41535/0

-https://pl.wikipedia.org/wiki/Pigmejka_kar%C5%82owata

-https://en.wikipedia.org/wiki/Pygmy_marmoset

-http://animaldiversity.org/accounts/Callithrix_pygmaea/

-http://pin.primate.wisc.edu/factsheets/entry/pygmy_marmoset